کیوان آقایی - دانشگاه زنجان، دانشکده علوم، گروه زیست شناسی
علی عمارلو - گروه زیست فناوری پژوهشکده فناوری نوین زیستی، دانشگاه زنجان

زعفران (Crocus sativus L.) یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و چاشنی در جهان است. لذا به منظور بررسی اثر سن مزرعه بر برخی صفات فیزیولوژیکی و متابولیت های ثانویه زعفران، پژوهشی به صورت طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در مزرعه پژوهشی گیاهان دارویی دانشگاه زنجان اجرا گردید. در این پژوهش، سه مزرعه زعفران با سنین زیستی یک ساله، دو ساله و پنج ساله به عنوان تیمارهای آزمایش در نظر گرفته شدند. سپس از هر مزرعه، سه کرت به صورت تصادفی انتخاب و صفات مورد نظر اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد، با افزایش سن مزرعه، وزن تر بوته و وزن خشک کلاله افزایش یافت و در مزرعه با سن پنج سال بیشترین مقادیر از نظر صفات فوق مشاهده گردید در حالیکه میزان پروتئین های محلول، قندهای محلول و رنگیزه های فتوسنتزی کلروفیلی و کاروتنوئیدی در سال اول بیشترین مقدار و در سال پنجم کمترین مقدار را نشان دادند. تعداد ترکیبات ثانویه شناسایی شده با افزایش سن گیاه کاهش نشان داد بطوریکه در زعفران های یک ساله ۲۶ ترکیب و پنج ساله ۱۵ ترکیب شناسایی گردید. در گیاهان یکساله، پروپانوئیک اسید به میزان ۰۵/۱۸ درصد، در گیاهان دو ساله، کامفور سولفونیل کلراید (C۱۰H۱۵ClO۳S) به میزان ۹/۳۷ و در گیاهان مزارع پنج ساله، سیکلو هگزا دی ان کربوکسی آلدهاید با ۳۱/۱۹ درصد عمده ترین ترکیبات تشکیل دهنده عصاره بودند. به طور کلی سن گیاه عامل مهمی در تعداد ترکیبات و نوع و درصد ترکیبات ثانویه موجود در گیاهان زعفران بوده و در موقع برداشت زعفران باید به این موضوع نیز توجه کرد.

پروتئین های محلول, ترکیبات ثانویه, رنگیزه های فتوسنتزی, زعفران, سن مزرعه