محبوبه باطنی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، شهاب دانش، قم
مرتضی خائف - استادیار، گروه معماری شهاب دانش، قم

امروزه طراحی و معماری فضاهای آموزشی ، را می توان به مثابه معلم سوم، در خدمت آموزش و یادگیری مهارتهای زندگی دانست ، به گونه ای که معماری مدارس، به مانند یک معلم ، تبدیل به عاملی برای تدریس اثربخش محتواهای آموزشی و یادگیری هرچه بهتر در کودکان و نوجوانان میگردد. انسان از لحظه تولد وحتی به عقیده عده ای پیش از آن نیز به آموزش و پرورش نیاز دارد. امروز آموزش و پرورش چندان اهمیت بسزای در جامعه دارد که برای انجام دادن هر کاری نیاز به آن به شدت احساس می شود و هر کاری بدون آموزش تقریبا منجر به شکست است . انسان به دلیل ویژگی های تربیت و آموزش پذیری از سایر مخلوقات متمایز شده و گوهر او تنها با این دو معقوله به کمال می رسد. مدارس ابتدایی می توانند زمینه ای تاثیرگذار برای یادگرفتن و تجربه محیطی از ابعاد مختلف اجتماعی ، کارکردی ، کالبدی ، روا نشناختی و ادراکی محیط باشد. در واقع می توان گفت میان بعد فیزیکی معماری و رفتاری ، رابطه خاصی وجود داشته و بنا بر نظریه جان دیویی ، حتی طراحی نیمکت های کلاس درس، چیدمان و جنس آنها بر رفتار و یادگیری دانش آموزان موثرند. . با این توصیف برای فردی که به طور میانگین حدود ۱۴ هزار ساعت از عمر خود را از دوره ابتدایی تا پایان متوسطه در مدرسه می گذراند، محیط مدرسه باید به گونه ای منعطف طراحی شده باشد که بتواند جاذبه های لازم برای حضور مفید و موثر وی را فراهم کند. اما متاسفانه مراکز آموزشی و مدارس ما از جهت طراحی و نوع سلسله مراتب فضایی ، فاقد انعطاف و بازی پذیری کافی هستند، به ویژه در استان قم که کمبود چنین مراکزی به صورت تخصصی در سطح آن احساس می گردد، از این رو پژوهش حاضر با روش Action Research ابتدا به بررسی نظری ابعاد مختلف تاثیرگذار بر طراحی فضاهای آموزشی پرداخته و سپس به ارائه ی طرح پیشنهادی دبستان دخترانه با تاکید بر اصول و ایده های جان دیویی در رابطه با آموزش و پرورش در شهرقم منجر گشته است.

فضاهای آموزشی، مدارس، آموزش و پرورش، نظریه جان دیویی، شهر قم