حسین صفری - استادیار گروه معماری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
الهام فرهادی - دانشجوی دکتری معماری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

اصل سلسله مراتب یکی از اصلی ترین مفاهیم در معماری است . همچنین فضای سکونت از جمله عملکردهایی است که وجود اصل سلسله مراتب در آن بسیار ضروری است . با این حال در طول دوره های مختلف و با گذشت زمان، نمود این اصل در خانه های ساخته شده در سبک های گوناگون معماری ایرانی به صورت های متفاوتی بروز یافته است . ترتیب قرارگیری فضاها در کنار یکدیگر و اضافه شدن برخی فضاها به ساختار فضایی خانه و همچنین تحولات فضایی آنها در طول دوره های مختلف ، به تبع نمایش این اصل در معماری چنین فضاهایی را دستخوش تغییرانی نموده است . این پژوهش که به دنبال یافتن سلسله مراتب شکلی فضایی و بررسی آن در زبان الگوی بناهای قاجار ساری می باشد، به بررسی شواهد و مدارک تاریخی و فرهنگی موجود می پردازد . نمونه ی مورد مطالعه در این تحقیق خانه سنتی مربوط به دوره قاجار در ساری به نام خانه فاضلی و نتیجه حاصل مقایسه و ارائه تجزیه و تحلیل نهایی بر اساس نمونه ی مورد مطالعه خواهد بود. هدف از این پژوهش تبیین مفهوم سلسله مراتب فضایی در الگوی سکونتگاهی قاجار می باشد . روش تحقیق در این پژوهش روش ترکیبی است و با مطالعات منابع موجود، فهرستی از خانه ها جمعآوری و از میان آنها خانه فاضلی بعنوان نمونه به روش غیرتصادفی جهت مطالعه انتخاب شده است در گام بعد از داده های حاصل از نمودارهای توجیهی و نرم افزار UCL Depthmap با روش چیدمان فضا به منظور استخراج یافته ها استفاده شده است . نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر این است که سه شاخص عمق ، اتصال و همپیوندی در دوره قاجار به مرور زمان با کاهش درونگرایی ، عمومیت و یکپارچگی همراه بوده اند.

سلسله مراتب فضایی ، چیدمان فضایی ، ساری ، دوره قاجار.