فاطمه ابهرزنجانی - دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران
جوادامین خندقی - استادیار گروه ادبیات نمایشی، دانشکده هنر، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران
مصطفی لعل شاطری - مدرس مدعو گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران

هنر اسلامی و به طور ویژه نگارگری از جهات مختلفی مورد بحث و ارزیابی قرار گرفته است . از مهم ترین مباحث مطرح شده، مسئله عرفان و نمود یا عدم نمود این مضمون در آثار نگارگری است و اینکه می توان از نگارگری تفسیری عرفانی داشت . از آنجایی که نگارگری به نوعی ، هنری ویژه در فرهنگ ایرانی است ، اندیشمندان متعددی در تحلیل این هنر آرای خود را بیان کردهاند. سنت گرایی یکی از جریانهای مهم در این زمینه است که نگرش عرفانی دارد. تاریخی نگری نیز یکی دیگر از رویکردهای غالب است که در نقطه مقابل سنت گرایی قرار دارد. هدف از انجام پژوهش مقایسه این دو دیدگاه در تحلیل نگارگری اسلامی است . پژوهش از حیث ماهیت ، توصیفی - تحلیلی به شمار می آید و شیوه تجزیه و تحلیل دادهها کیفی است . روش و ابزار گردآوری دادهها اسنادی ، کتابخانه ای و رویکرد واقع گرایانه است . نتایج این پژوهش وجود مضامین عرفانی در نگارگری را تایید می کند و نظر سنت گرایان در این خصوص بیشتر موردپذیرش است . مبحثی که در باطن و اصل خود رمزی و اسرارآمیز است ، با معیارهای تاریخی قابل سنجش و تحلیل نیست . حتی اگر بعضی از نظریه ها پیرامون این مبحث رد شوند، باز هم نمی توان رمزی و اسرارآمیز بودن آن را منکر شد، اما این به معنای رد آرای تاریخی نگران نیست ؛ بلکه لازم است از نظر هردو گروه به صورت همزمان استفاده شود تا از میزان خطا کاسته شده و برخی نقص های نظریه ها از طریق عقاید طرفین رفع شود. تعدادی از تاریخی نگران، رویکردهای این جریان فکری را به صورت قطعی نمی پذیرند و حتی به وجود مضامین عرفانی در هنر اسلامی اعتقاد دارند. به نظر می رسد، عدم درک صحیح هنر اسلامی و مفاهیم آن سبب تکذیب مفاهیم عرفانی در هنر اسلامی توسط تاریخی نگران است ؛ گرچه اغلب پژوهشگران هنر اسلامی ، اروپایی هستند و اطلاعات کاملی درباره هنر اسلامی دارند، اما این هنر به دلیل تفاوت با هنر غربی برای این افراد قابل درک نیست .

هنر اسلامی ، نگارگری ، تفسیر عرفانی ، سنت گرایی ، تاریخی نگری .