محمد راسخ - استاد گروه حقوق عمومی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی
فاطمه دومانلو - کارشناس گروه حقوق و اخلاق زیستی، مرکز تحقیقات ریزفناوری زیستی، پژوهشکده فناوری های نوین علوم پزشکی جهاددانشگاهی- ابن سینا، تهران،

اخلاق زیستی رویکردی میان رشته ای است که به بررسی مسائل اخلاقی برخاسته از به کارگیری علوم و فناوری های زیستی در زندگی انسان و غیرانسان می پردازد. با این حال، در ادبیات این رشته فراوان به تحلیل ها و استدلال هایی از جنسی دیگر، برمی خوریم. حقوق و اخلاق گرچه هر دو در دسته علوم هنجاری جای می گیرند، از نگاهی متفاوت به مسائل می پردازند. متخصصان این حوزه ها اغلب بی توجه به تمایز «امر اخلاقی» و «امر حقوقی»، از مفاهیمی مانند حق اخلاقی سخن می رانند. با تحلیل دقیق می توان نشان داد چگونه این خلط های مفهومی به نتایج نادرست و تناقض در مباحث بایدانگار مربوط به علوم و فناوری های زیستی می انجامند. تتبع در حقوق و اخلاق زیستی و تحدید دقیق قلمروی هر یک با تکیه بر ویژگی های تمایزبخش حقوق و اخلاق می تواند از وقوع این خلط های مفهومی پیشگیری کند. در این پژوهش برآنیم با طرح و تحلیل محورهای چهارگانه «هدف»، «قلمرو»، «تولید قاعده» و «ضمانت اجرا»، با ارائه مثال هایی از مسائل اخلاق زیستی، تفاوت های اخلاق و حقوق را به بحث بگذاریم. پس از آن به اجمال به دسته سومی از هنجارها، یعنی حق و عدالت، اشاره خواهیم کرد که، همانند حقوق، ناموجه پا به قلمرو اخلاق زیستی نهاده اند. بی اعتنایی به تمایز اخلاق و حقوق، به ویژه در مقام قانونگذاری و قضا، به نقض بی طرفی و سوگیری قانون به جانب یک دیدگاه اخلاقی می انجامد. بدین ترتیب، به جای آنکه سیاست بستری را برای همزیستی دیدگاه های متنوع اخلاقی فراهم آورد، عرصه را بر دیدگاه های اخلاقی متفاوت با اخلاق حاکم تنگ می کند. نظامی که در آن برخی اخلاق ها مجال ابراز وجود نمی یابند قطعا از عدالت به دور است.

اخلاق زیستی, امر اخلاقی, امر حقوقی, حق, عدالت