پگاه شیرازپور - دانشجوی دکتری معماری، واحد پردیس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
فرح حبیب - استاد گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
نسیم اشرافی - استادیار گروه معماری، واحد پردیس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

برخی از اصول در عالم هستی از ابد تا ازل بوده و هست؛ از آنجا که ثابت و غیر قابل تغییر هستند، باید برای پدیدار شدن آن ها کوشید. یکی از این اصول که جزئی از این عالم شمرده می شود، موضوع "بینابینی" است. پژوهش حاضر با هدف بازخوانی مفهوم وصال در معماری فضاهای بینابینی مساجد (شیعی) ساخته شده در دوره صفوی شهر اصفهان با روش روش، کیفی – کمی (آمیخته) انجام شد. نتایج نشان داد که فضای بینابینی در این تحقیق جهت دست یابی به شناخت حقیقی اش، از دو منظر مورد توجه قرار گرفته است؛ یکی به مثابه کیفیت و وضعیت "در میان"، مشابه بودن در عوالمی چون "برزخ" و "خیال" و یا تجربه ی زمان های چون "سحر و غروب" که مقدمه ای برای مکان های بعدی و پایانی برای مکان های قبلی خود هستند، تجربه ای "ابهام انگیز" حد فاصل پیدا و پنهان، مرئی و نامرئی، شناخته و ناشناخته، که گویی قدری از خواص قبل و بعد را به همراه داشته و جایگاهی برای تبدیل به وضعیت های قبل و بعد خود به حساب می آیند. از منظر دیگر، آنچه عرفا در "سیر وسلوک" از آن به "تقرب" با انگیزه ی "وصال" یاد می کنند. نزد عرفا، "انسان مهجور"، ناقص است و کامل شدنش در گرو "وصال" است، همچنان که ابن عربی "انسان شدن را واصل شدن می داند" و تقرب را عین عبودیت. بنابراین انسان به صورت ذاتی، موجودی "در راه" است و شرط کمالش، "در راه بودگی" با هدف وصول به مقصود است؛ این راه مبدا، منزل، جهت و مقصدی دارد که می توان نمود آن را در معماری نیز بازخوانی کرد.

وصال, فضاهای بینابینی, مساجد شیعی, دوره صفوی, معماری