سکینه حسینی - دکترای زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تهران، پردیس فارابی، تهران، ایران.
اسماعیل اسلامی - استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد جیرفت، جیرفت، ایران،
مسعود باوان پوری - استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.

یکی از نظریات مطرح در حوزه علم کاربردشناسی زبان که در تحلیل گفتمان کاربرد دارد و می­تواند زمینه­های درک بیشتر معنا و تفسیر متون را فراهم آورد، نظریه کنش گفتاری است. این نظریه برای نخستین بار توسط آستین و سپس به کمک شاگردش سرل به اقتضای تعالیمی که از زبان شناسان آموخته بود توسعه یافت. سرل کنش­های گفتاری را به ۵ گروه اظهاری، ترغیبی، تعهدی، عاطفی و اعلامی تقسیم کرد و به بیان ویژگی­های هر یک از این کنش­ها پرداخت. داستان­های قرآنی از منابع غنی مطالعات زبان شناسی به شمار می­روند که با بررسی ساختارهای زبانی و بافت متنی آن­ها می­توان به بررسی انواع کنش­های گفتاری پرداخت. این پژوهش می­کوشد با روش توصیفی و تحلیل محتوا ابتدا به بررسی کنش گفتاری در گستره کاربردشناسی زبان و سپس با توجه به بافت کلام به تحلیل انواع کنش­های گفتاری سرل در آیات داستان نوح بپردازد. از جمله کارکردهای مهم این کنش­ها، تبیین دقیق صورت­های زبانی در جهت کشف معانی ضمنی گزاره­های دینی است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که زمینه غالب آیات داستان از نوع کنش­های اظهاری و عاطفی است، این کنش­ها بیشتر در پی بیان دعوت به اطاعت از خداوند و انبیای الهی (علیهم السلام)، معرفی خداوند، توصیف عالم خلقت و شرح دیدگاه­ها و بیان حالات نوح(ع) می­باشد. از معانی ضمنی کنش اعلامی، اعلام آغاز رسالت نوح(ع) و پایان ماموریت وی با قهر الهی و اعلام عدم ایمان به خدا از طرف نسل­های غیر صالح است. و از معانی غیر مستقیم کنش­های ترغیبی، درخواست هلاکت و نابودی برای کافران است.

قرآن کریم, داستان نوح (ع), تحلیل گفتمان, نظریه کنش گفتاری, سرل