حسام الدین شریفی - دکترای فلسفه اسلامی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، قم، ایران

یکی از مسائل پیرامون اعتباریات، پیشینه آن در میان حکماست. در این نوشتار، برای بررسی دقیق این مساله، نخست ویژگی های ادراکات اعتباری از نظر علامه طباطبایی استخراج شده و در گام بعد در آثار فارابی جست وجو می شوند. این ویژگی ها از نظر علامه۱ به این شرحند: بر اساس نیازهای اجتماعی انسان وضع می شوند. در صدد کشف واقعیت نبوده و دارای نفس الامر نیستند. از مشهورات و مخیلات تشکیل شده اند، موجب تکامل انسان نیستند، فایده آنها تنها در انگیزش انسان به سوی انجام فعل است، این علوم منشا حقیقی دارند و با جعل مفهومی حقیقی برای حکایت از شیء دیگر شکل می گیرند، قوه شکل دهنده این مفاهیم و گزاره های مربوط به آنها، عقل عملی و قوای ادراکی تحت فرمان آن، یعنی واهمه و متخیله هستند و ... . با جست وجو در آثار فارابی، این خصوصیات را می توان در گزاره های غیر یقینی شامل «جدلی (مشهورات)، خطابی (مقبولات) و شعری (مخیلات)» یافت. علامه طباطبایی مجموع این گزاره ها را با عنوان واحد اعتباریات بررسی نمود و چگونگی شکل گیری، ارزش معرفتی و کارکرد هایشان را با تفصیل و دقت بیشتری توضیح داد. بحث از اعتباریات می تواند توجه دانشمندان را به نقش این ادراکات در علوم انسانی معاصر و تمایزشان با علوم عملی حقیقی برانگیزاند.

علوم اعتباری, علوم حقیقی, علوم یقینی برهانی, علوم غیر برهانی, مشهورات, مخیلات