علیرضا کرمانی - دانشیار و عضو هیئت علمی گروه عرفان موسسه امام خمینی

علامه طباطبایی متفکری است که به مطالعات مقایسه ای عرفان علاقه وافری نشان داده است. مبنای علامه در این مطالعات، وجود دین فطری توحیدی به عنوان ریشه تمامی ادیان و وجود گرایش و بینشی فطری به عنوان اصل تمامی عرفان هاست. ایشان در حوزه سلوک، معرفت النفس را روش سلوکی مشترکی میان تمامی عارفان مسلمان و غیر مسلمان می داند و ریشه آن را در فطرت آدمی جست وجو می کند. علامه معتقد است به جهت هوای نفس یا غفلت سالک از برخی مبانی توحیدی، در برخی از نحله ها روش معرفت النفس از مسیر اصلی خود منحرف شده و به جای آنکه طریقتی برای رسیدن سالک به معرفت خداوند باشد، نگاهی استقلالی بدان شده و سالک را از وصول به هدف معرفت الرب باز داشته است. علامه در حوزه معرفت، غایت عرفان را قرب به حقیقت غایی و وصول به توحید قیومی وجودی می داند و بر آن است که می توان ظهوراتی از این توحید را در متون مقدس سایر ادیان هم مشاهده کرد؛ هر چند که در اینجا نیز در برخی از مکاتب، به جهت فهم ناپذیری عمومی برخی از معارف، کنار گذاشتن عقل و جایگیری سنت استعباد، انحرافاتی در این تلقی توحیدی نیز رخ داده است و موجب شده که در طول تاریخ برداشت هایی شرک آلود از این متون مقدس ارائه شود. علامه طباطبایی در بررسی های تطبیقی خود در زمینه عرفان، ضمن تلاش برای عبور از سطوح ظاهری و زواید فرهنگی، اجتماعی و رسیدن به عمق حقیقت عرفان برآمده از گرایش و بینش فطری و منطبق بر دین فطری توحیدی، به انحرافات و آسیب های عرفان در حوزه علم و عمل  نیز توجه می دهد.

عرفان, عرفان مقایسه ای, علامه طباطبایی, توحید عرفانی, معرفت النفس