مهدی(کورش) نجیبی - استادیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

نوشتار حاضر با هدف نهادینه سازی فرهنگ نقد میراث علمی گران قدر گذشتگان در جهت نیل به دستاوردهای جدید، با روش کتابخانه ای و بررسی عقلی برهانی و نیز از طریق مقارنه و تطبیق با نظریات شیخ اشراق، خواجه نصیر و ملاصدرا، به تبیین و نقد مبانی و نظریات محقق لاهیجی در «چیستی و ملاک علم، ملاک عاقل و معقول بودن، ملاک و مصادیق علم حضوری و حصولی، اصالت علم حصولی و عدم علم حضوری به غیر» پرداخته است و به طور مستدل، اعتقادات وی را  در مسائلی چون «عرض بودن حقیقت علم، تفاوت میان علم و ادراک، عدم مساوقت علم با وجود، انحصار علم به ادراک عقلی، انحصار موجود مجرد به موجود مستقل، انحصار مجردات به مجردات عقلی، لزوم تجرد و استقلال وجودی در عاقل بودن و لزوم تجرد صورت ذهنی از ماده در معقولیت» زیر سوال می برد. در ادامه نیز با نقد نظر ایشان، نخست، به جهت اینکه هر علمی فی نفسه حضوری است و فقط در مقایسه با واقعیت دیگری (معلوم بالعرض) ممکن است حصولی باشد، اصالت را به علم حضوری می دهد، سپس بر خلاف دیدگاه ایشان، علم حضوری به غیر همچون علم حضوری علت به معلول را ممکن می داند.

ادراک عقلی, علم, علم حصولی, علم حضوری به غیر, محقق لاهیجی, ملاصدرا