محمدعلی اسماعیلی - دانشجوی دکتری فلسفه، جامعه المصطفی العالمیه (نویسنده مسوول)
سید محمد نقیب - استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
حسن رضایی هفتادر - دانشیار و عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران

مساله اراده الهی جایگاه ویژه­ای در منظومه مباحث خداشناسی و انسان­شناسی دارد. محقق خویی در مباحث اصولی به واکاوی این مساله در پرتو نظریه سلطنت نفس پرداخته است. از رهگذر این جستار، مشخص می­شود که به باور محقق خویی، مفهوم «اراده» با مفهوم «علم» تغایر مفهومی دارد و نمی­توان آنها را به یکدیگر برگرداند؛ چنان که مفهوم «اراده» با مفهوم «ابتهاج» نیز تغایر مفهومی دارد. محقق خویی در سایه نظریه سلطنت نفس به تبیین اراده الهی پرداخته و اراده الهی را سلطنت فعلی الهی و جزء صفات فعلی الهی قلمداد می نماید. این در حالی است که مبانی نظریه سلطنت نفس در تفسیر اراده الهی قابل پذیرش نبوده و انحصار اراده الهی در اراده فعلی نیز صحیح نیست. مطابق دیدگاه برگزیده، اراده الهی در شمار مفاهیم فلسفی است. منشا انتزاع «اراده ذاتی الهی»، ذات فاعل همراه با رهایی از فشارهای داخلی و خارجی است؛ چنان که منشا انتزاع «اراده فعلی الهی»، فعل نفسانی همراه با قیود مذکور است.

اراده الهی, شوق اکید, ابتهاج, محقق خویی, سلطنت نفس