رحیم دهقان - استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و ادیان دانشگاه شهید بهشتی
عزالدین رضانژاد - دانشیار و عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) العالمیه
علی قاسمی - استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و ادیان دانشگاه شهید بهشتی

مسئله عمده در این پژوهش آن است که اسلام از کدامیک از رویکردهای انحصارگرایانه، شمول­ گرایانه و کثرت گرایانه استقبال کرده و با اتخاذ موضع خود، چه ظرفیتی را برای گفتوگو و تفاهم فراهم ساخته است؟ در پاسخ به این مسئله، پژوهش حاضر ضمن توجه به مبانی گفت وگوی دینی از منظر متون اسلامی، نشان داده است که انحصارگرایی به معنای خاص در اسلام معنایی ندارد، بلکه ضمن رهیافت شمول گرایانه معنا می ­یابد. اتخاذ این موضع که می ­توان از آن به «انحصارگرایی در عین شمول­گرایی» تعبیر کرد، سبب ایجاد ظرفیت گسترده­ و زمینه مناسبی برای گفت وگو و تعامل با دیگر ادیان ابراهیمی شده است؛ چراکه این تقریر از انحصارگرایی، ضمن اذعان به حقانیت مطلق یک دین و حقانیت نسبی دیگر ادیان، اسلام را به عنوان مکمل و متمم آیین موسوی و عیسوی معرفی می کند. افزون بر این، توجه به حوزه اخلاق و نجات در رهیافت کثرت گرایانه نیز در غنا بخشیدن به ظرفیت گسترده­ اسلام برای گفت وگو، بی ­تاثیر نبوده و موضع اسلام را در قبال مسئله تعامل و گفت وگوی دینی تقویت کرده است. روش مقاله در مراجعه به آرا و آموزه­ ها، استنادی و در تبیین محتوا، توصیفی تحلیلی است.

اسلام, گفت وگوی بین دینی, مبانی گفت وگو, انحصارگرایی, شمول گرایی, کثرت گرایی