منوچهر دست فال - Field and Horticultural Crops Sciences Research Department, Fars Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Darab, Iran
توحید نجفی میرک - Seed and Plant Improvement Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Karaj, Iran
حسن زالی - Field and Horticultural Crops Sciences Research Department, Fars Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization, Darab, Iran

وقوع تنش خشکی در انتهای فصل یکی از عوامل مهم کاهش عملکرد در گندم دوروم می­باشد. به­منظور شناسایی ژنوتیپ های متحمل به تنش خشکی، تعداد ۱۷ لاین امیدبخش گندم دوروم در ایستگاه­ تحقیقات کشاورزی داراب در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار به مدت دو سال زراعی (۱۴۰۰-۱۳۹۹ و ۰۱-۱۴۰۰) در شرایط بدون ­تنش و تنش خشکی (قطع آبیاری در مرحله گل­دهی) مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که شاخص انتخاب ژنوتیپ مطلوب (SIIG) و شاخص ترکیب شاخص­های معنی­دار (CSI) همبستگی مثبت و معنی­داری با عملکرد دانه در شرایط بدون تنش (Yp) و عملکرد دانه در شرایط تنش (Ys) داشتند. شاخص فاصله  ژنوتیپ- ایدئوتیپ چند صفتی (MGIDI) همبستگی منفی و معنی داری با Yp و Ys داشت. براساس نتایج تجزیه به مولفه­های اصلی، ژنوتیپ­های گندم دوروم در چهار ناحیه نمودار بای پلات قرار گرفتند. ژنوتیپ های ناحیه یک (لاین های ۵، ۷، ۹، ۱۲ و ۱۵) دارای عملکرد دانه پایین در هر دو شرایط تنش و بدون تنش بودند. ژنوتیپ های ناحیه دو (ارقام و لاین های ۱، ۲، ۱۴ و ۱۹) دارای عملکرد دانه بالا در شرایط بدون تنش بودند. ژنوتیپ­های ناحیه سه (لاین های ۶، ۱۰، ۱۳، ۱۷ و ۱۸) دارای عملکرد دانه بالا در هر دو شرایط تنش و بدون تنش بودند و انتخاب ژنوتیپ­های برتر از این ناحیه انجام شد. شاخص­های میانگین بهره وری (MP)، میانگین هندسی بهره وری (GMP)، میانگین هارمونیک عملکرد (HM) و شاخص تحمل به تنش (STI) که در ناحیه سه نمودار PCA قرار داشتند، از نظر شناسایی ژنوتیپ های پرمحصول و متحمل به تنش خشکی، نسبت به سایر شاخص ها برتری داشتند. ژنوتیپ­های ناحیه چهار (ارقام و لاین های ۳، ۴، ۸، ۱۱، ۱۳، ۱۵ و ۲۰) دارای رتبه عملکرد دانه بهتری در شرایط تنش بودند. براساس نتایج این تحقیق، شاخص های MGIDI، CSI و SIIG کارایی لازم جهت انتخاب ژنوتیپ­های پرمحصول و متحمل به تنش را به­طور همزمان داشتند. نتایج شاخص های  SIIG، MGIDI و CSI  مشابه بود و ژنوتیپ های ۲، ۱۰، ۱۷ و ۱۸ انتخاب شدند، ولی براساس هر سه شاخص تنها لاین ۱۸ در رتبه اول قرار گرفت. بنابراین، لاین ۱۸ که در ناحیه سه نمودار PCA قرار گرفته و دارای عملکرد دانه بالاتر از میانگین کل، هم در شرایط تنش و هم در شرایط بدون ­تنش بود، به­عنوان ژنوتیپ­ متحمل به تنش خشکی برای توسعه کشت در منطقه داراب و سایر مناطق با شرایط مشابه، شناخته شد.

Grain yield, Drought tolerance indices, Durum wheat, Principal components analysis and SIIG index, تجزیه به مولفه های اصلی, شاخص های تحمل به خشکی, شاخص SIIG, عملکرد دانه و گندم دوروم