مجید ابوالقاسم زاده - استادیار و عضو هیئت علمی جامعه الزهرا(س)

این مقاله به بیان دیدگاه ها درباره معنای «ذاتی» در حسن و قبح ذاتی و رابطه این معانی با یکدیگر می پردازد. بنا بر یک قول، این ذاتی «شبیه ذاتی باب ایساغوجی»است؛ البته اگر بپذیریم در جایی که محمول ذاتی موضوع است، لازم نیست موضوع از ماهیات و دارای جنس و فصل باشد، بلکه می تواند از مفاهیم غیرماهوی و دارای محمولی به منزله جنس و فصل هم باشد. اگر حسن و قبح عرضی ذاتی و از لوازم ذات موضوع باشد، «ذاتی باب برهان» خواهد بود. زمانی «شبیه ذاتی باب برهان» است که ذاتی را مناسب حوزه اعتبار بدانیم نه قلمرو تکوین. «حمل ذاتی اولی» است اگر حسن و قبح با موضوعش اتحاد مفهومی داشته باشد. ذاتی به معنای «عقلی» یعنی عقل به طور بدیهی حسن و قبح را درک می کند. ذاتی به معنای «واقعی» یعنی حسن و قبح مبتنی بر مصلحت و مفسده واقعی است. ذاتی به معنای «علی» یعنی اینکه موضوع علت تامه برای حکم حسن و قبیح است. ذاتی به معنای «استقلالی» همان عدم وابستگی حسن و قبح برخی افعال به افعال دیگر است. ذاتی به معانی شبه باب ایساغوجی، عقلی، واقعی، علی، استقلالی و حمل ذاتی با هم سازگار و قابل جمع اند. هر یک از دو معنای ذاتی باب برهان و شبه آن با معانی عقلی، واقعی، علی و استقلالی سازگار است. اگرچه خود این دو معنا با هم و نیز هر کدام با حمل ذاتی جمع نمی شوند. به نظر می رسد ذاتی باب برهان درست باشد که در این صورت، حمل شایع صناعی خواهد بود.

شبه ذاتی باب ایساغوجی, ذاتی باب برهان, شبه ذاتی باب برهان, حمل ذاتی, عقلی, واقعی, علی, استقلالی