مبین دیانتی زاده - دانشجوی کارشناسی ارشد موسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی گیلان
مینو خاکپور - دکترا. استادیار و عضو هیات علمی موسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی گیلان

حروفیه جنبشی عرفانی-انقلابی بود با باورهایی شبیه به صوفیان که پیروان آن برای ارزش عددی حروف الفبا تفاسیری قایل بودند وبا این کار از آیات و احادیث اسلامی، معانی شگفتانگیز و غیرمتعارفی استنباط میکردند. خواست بنیادی پژوهش حاضر، بررسیزمینههای شکلگیری جنبش حروفیه در دو ساحت «عرفانی» و «انقلابی» پس از سرکوب جنبش «سربداران» و تاثیرات آن در زمینه تقریب «تصوف» و تشیع» است. روش تحقیق در این پژوهش، روشی توصیفی-تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات نیز کتابخانه ای است. نتایج و دستاوردهای این پژوهش نشان میدهد؛ دامنه تاثیر این جنبش ها بر «تصوف و عرفان اسلامی-ایرانی» تا بدان جاست که موجب «ربط و بسط تصوف و عرفان اسلامی -ایرانی از اعتقادات اهل تسنن به تفکرات شیعی» بوده اند و با فراهم آوردن شرایط رشد صوفیان و عارفان شیعه، به تدریج زمینه ساز تشکیل حکومت صفوی و رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران شده اند.در این پژوهش، با توجه به عمق ریشه های عرفانی حروفیه و تاثیر آن بر خط سیر عرفانی ایرانیان و دیگر مسلمانان در قرن هشتمو نهم هجری قمری (۱۴ میلادی) - از امپراتوری عثمانی (ترکیه امروزی) گرفته تا مردم تازه مسلمان سرزمین های بالکان – در راستایپاسخ به این پرسش اساسی که «عمق اصالت فکری حروفیه تا چه اندازه است»، علاوه بر مقایسه دیدگاه های حروفیان با برخی نظریات غربی، خط سیر تاثرات حروفیان از کتب مقدس اعم از قرآن، انجیل و تورات و تاثیرات این جنبش تا جریان نقطویه را دنبالکرده و به شباهت های آن با فلسفه ذرهگرایی یا اتمیسم یونان باستان و دیدگاه های ماتریالیستی و فرمالیستی قرن بیستم پرداخته ایم .پس از این عیارسنجی مجمل و در پایان این پژوهش نیز کوتاهشدن دامنه تاثیر حروفی گری بر آثار عرفانی، ادبی و هنری در قرونبعدی را مورد توجه قرار داده و در راستای آسیبشناسی این جنبش، به این نتیجه رسیدهایم که علاوه بر انکار معاد به عنوان یکی ازاصول دین و اعتقاد به اینکه بهشت انسان در همین دنیاست، دلایل دیگری همچون تقلیل حروفی گری به علمالحروف و ترکیبش بامحتوای غیراصیل و شبهخرافی ازجمله دلایل «محدود بودن دامنه تاثیرات آن در قرون بعدی» و «ردیه نویسی ها بر حروفیه» بوده است.

حروفیه، عرفان اسلامی-ایرانی، تصوف، تشیع، جنبش فکری