واکاوی انگاره زن بر سفالینه های مینایی و زرین فام سده های ۶ و۷ ه.ق؛ بر اساس مجموعه موزه های بنیاد مستضعفان

سفال گری سده های میانه دوران اسلامی با بهره مندی از خمیر سفید و فنون جدید در لعاب دهی و نقش اندازی به اوج نوآوری و درخشش رسید. سفالینه های مینایی و زرین فام از باشکوه ترین موارد این هنر به شمار می روند که در سده های ششم و هفتم هجری رواج یافتند. مهم ترین ویژگی این سفالینه ها، داشتن نقش مایه های متنوع انسانی با مضامین مذهبی، آیینی، حماسی، تغزلی، نجومی و اسطوره ای است. از انواع نگاره های انسانی می توان به نقش زن در حالات مختلف حقیقی و استعاری و مفاهیم مرتبط با آن اشاره کرد که تطورات و دگرگونی های فرهنگی و اجتماعی زمانه را بازتاب می دهد. صحنه هایی که تصویر و تصوری از زندگی روزمره، مجالس ضیافت، رقص و موسیقی، زندگی درباری و نمادهای نجومی را آشکار می سازد و به شیوه نقاشی روی لعاب مینایی و زیر لعاب زرین فام انجام گرفته، از ابداعات این بازه زمانی است؛ انگاره ای که پیش از این بر سفالینه های سده های سوم و چهارم هجری در مایه سوارکار و خنیاگر و با تاثیر از ساسانیان به کار گرفته شده بود.       پژوهش با توصیف و تحلیل داده ها به دنبال چرایی وجود انگاره های زنانه و مفاهیم آنها بر سفالینه های مینایی و زرین فام به دو روش میدانی و مطالعه عینی نمونه ها و گردآوری اطلاعات اسنادی است. منتخبی متشکل از هشت ظرف سفالی مینایی و دو آوند زرین فام از مجموعه موزه های بنیاد، انتخاب و بررسی شده است. پرسش های پژوهش عبارت اند از: ۱-انگاره زنان غالبا بیانگر چه مضامینی است؟ ۲- آیا انگاره زنان متاثر از تغییر شرایط فرهنگی و اجتماعی شکل گرفته است؟ برآیند پژوهش نشان می دهد انگاره زن متاثر از تغییر نگرش اقوام جدید، شکوفایی ادبیات در قالب حکایات عاشقانه، رواج مفاهیم نجومی مربوط به نمادهای زنانه، جایگاه و موقعیت اجتماعی زنان هنرمند در عرصه موسیقی و نقش آنان در تکامل هنر رامشگری در سفالینه ها تبلور یافته است.

Keywords:

انگاره زن , سفالینه مینایی , سفالینه زرین فام , سده های۶ و۷ ه.ق , مجموعه موزه های بنیاد