وحید صادقی - دانشیار زبان شناسی همگانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی
مریم بیدی - کارشناس ارشد زبان شناسی همگانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی

در این مقاله به شیوه آزمایشگاهی به بررسی ویژگی­های واج شناختی فرایندهای اظهار، ادغام، اقلاب و اخفا مطابق با تعاریف مطرح در علم تجوید پرداختیم. پس، پیکره صوتی قرائت­های ۱۲ قاری (۳ عرب و ۹ ایرانی) که آیه­های هدف پژوهش را به دو سبک تحقیق (سرعت آهسته) و ترتیل (سرعت متوسط) تلاوت کرده بودند، جمع­آوری شد. کلمات هدف در هر آیه کلماتی بودند که در آنها همخوان خیشومی لثوی /n/ (نون ساکن) در جایگاه پایانی کلمه و در مرز بین دو کلمه در مجاورت آواهای حلقی (اظهار)، آواهای یرملون (ادغام)، انفجاری لبی (اقلاب) و همچنین آواهایی غیر از این سه دسته (اخفا) قرار داشت. نتایج حاصل از تحلیل آوایی داده­ها در دو بعد فرکانس و زمان موج صوتی نشان داد که در دو فرایند ادغام و اقلاب یک اتفاق واجی روی می­دهد. به این صورت که /n/ با محل تولید و نحوه تولید بافت همخوانی مجاور همگون می­شود درحالی که مشخصه ]+خیشومی[ خود را همچنان حفظ می­کند. /n/ در اظهار، در مجاورت آواهای حلقی و چاکنایی، تولیدی به صورت گونه اصلی خود یعنی خیشومی لثوی دارد و در اخفا تظاهر آوایی ندارد و فقط از طریق خیشومی شدگی واکه پیش از آن قابل تشخیص است. یافته­های واج شناختی این پژوهش به­طور کلی نشان می­دهد که در طبقه بندی ارائه­شده از فرایندهای واجی در علم تجوید باید تجدید نظر صورت گیرد.

تجوید, فرایندهای واجی, خیشومی لثوی /n/, تحقیق, ترتیل