نسیبه گیلانی - کارشناسی ارشد، رشته هنر گرایش فرش دانشگاه هنر اصفهان
فرهاد باباجمالی - استادیار هنر، هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان

مولانا در ابداع صور خیال، جلوه ای ترکیب گر دارد؛ یعنی صور خیال برگرفته از اساطیر را، در زمینه متنی همسان باهممی نهد و تابلوهای خیال انگیز «به تحریر کارگاه خیال» می آفریند؛ مرتبه ادراک خیال نیز که هنرمند به واسطه آن به آفرینش اثر هنری می پردازد در ارتباط با حواسی شناخته می شود که در جریان خلاقیت هنری به وی بعدی ذهنی عطامی کند. هنرمند صوفی مسلک دوره صفوی در تلاش بوده تا انسان کامل را با استفاده از قوه خیال خود در هنرهایاسلامی به ویژه فرش که دارای ذاتی هنری و عرفانی است در نقشمایه سیمرغ به نمایش بگذارد. از جهت دیگر، ازجمله نقوشی که در دوره اسلامی نظر بسیاری از حکمای صاحب ذوق را به خود جلب کرد، و ذهن تیزبین ترین وعارف ترین شاعران ایران یعنی مولانا جلال الدین را بدان جلب کرد، این پرنده اساطیری بود که از دیرباز حضوریپررنگ در فرهنگ ایرانی داشته است؛ وی از سیمرغ برداشت های عرفانی فراوانی نموده است، سیمرغ در اندیشهمولانا گاهی کنایه ای برای انسان کامل بوده و گاهی نیز کنایه از ذات احدیت و معنویت، که همگی در نزد حضرتمولانا معانی بالایی دارند، و این مفاهیم به شیوه های لطیف با سیمرغ و عنقا به نمایش می آیند. پژوهش حاضر درصدداست با تکیه برآراء حکیمان و نیز استفاده از روش توصیفی تحلیلی و به ویژه بهرمندی از اندیشه مولانا در مثنویمعنوی به شناخت خیال و نیز جایگاه نقش مایه سیمرغ در طرح و نقش فرش دوره صفوی بپردازد.

خیال،سیمرغ، مولانا، فرش صفوی، انسان کامل