مرجان فغفوری - دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه هنر اسلامی، دانشگاه سوره، تهران، ایران (نویسنده مسئول)
مهران هوشیار - دانشیار، گروه مطالعات عالی هنر، دانشگاه سوره، تهران، ایران

هنر قلمزنی در دوره اسلامی، مضامین متنوعی را در قالب های گوناگون ارائه داده است. از آن میان، دوره صفوی با اعلام «تشیع» به عنوان مذهب رسمی کشور، هنرمندان قلمزن را به خلق آثاری ملهم از هویت اسلامی- ایرانی خویش ترغیب نمود. هنر قلمزنی دوره معاصر نیز با بهره گیری از سبک اصیل و سنتی فلزکاری ایران، درنهایت مهارت و ظرافت در حال اجراست. به دلیل مشابهت های بی شمار بافت فرهنگی و دینی ایران در این دو مقطع تاریخی، نمونه آثار شاخص قلمزنی هردو دوره در یک قاب موردتطبیق قرار گرفته اند. هدف این پژوهش، یافتن وجوه تشابه شکلی و تفاوت های ساختاری این آثار در رویکردی تحلیلی است. پرسش های پژوهش نیز در همین راستا و عبارتند از: با وجود ساختار حکومتی مشابه در ادوار صفوی و معاصر، مهم ترین وجوه تمایز و تشابه میان هنر قلمزنی این دوره ها به لحاظ مضمون نقوش به کاررفته در آن ها چیست؟ مطالعه ارتباط معنادار میان کاربرد و موضوع سازی آثار قلمزنی دوره صفوی، چه کمکی به رونق قلمزنی دوره معاصر خواهد کرد؟ روش انجام تحقیق به لحاظ ماهیت، ترکیبی از روش های تاریخی، توصیفی، تطبیقی و تحلیلی است و شیوه گردآوری اطلاعات آن مبتنی بر مطالعات اسنادی، منابع کتابخانه ای (بهره گیری از نتایج مدون مقالات علمی مرتبط)، مشاهده منابع موزه ای و مصاحبه است. درنهایت این نتیجه قابل استنباط است که آثار قلمزنی عصر صفوی در استفاده مکرر از خط نستعلیق برای اشعار فارسی، واجد اصل ملی گرایی و در استفاده از خط های ثلث و نسخ برای آیات، ادعیه، اسامی ائمه و صلوات کبیره متعهد به اصل تشیع بوده اند. قلمزنان دوره معاصر نیز با طبیعت نگاری، مجلس سازی، صحنه های مربوط به شکارگاه و نبرد، نمایش زندگی روزمره مردم عادی و طبقه کارگر، آثاری ملهم از هنر نگارگری ایران در عصر صفوی و پس از آن را خلق می کنند. مضامین ادبی و عرفانی، اوج اشتراک معنایی قلمزنی این دو دوره است.

هنر قلمزنی, دوران صفوی, نقش مایه ایرانی, مضامین شیعی, دوره معاصر