کرامت ورزدار - مدرس گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران (نویسنده ی مسئول).
فاطمه سادات کتابچی - دانش آموخته دکتری، گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران

مسئله ی اساسی این پژوهش، بررسی و تحلیل انتقادی براهین هفت گانه ی ابن سینا در رد این همانی «نفس» و «مزاج» و هدف از آن، نشان دادن ناتوانی این براهین در رد اینهمانی مزاج و نفس گیاهی و همچنین ناتمامیت چهار برهان از این براهین است. ابن سینا در آثار خود، هفت برهان در اثبات ناایهنمانی مزاج و نفس اقامه کرده است. بر اساس این براهین مزاج به ترتیب با ۱) جامع و حافظ آن؛ ۲) علت فاعلی و غایی آن؛ ۳) مبدا حرکات جانداران در جهات متفاوت؛ ۴) مقوم جوهری انواع جاندارن؛ ۵) مدرک ادراکات حسی؛ ۶) مدرک ادراکات عقلی و ۷) مدرک خودآگاهی انسانی، نااینهمان است و از آنجا که نامزدی برای این امور هفت گانه جز نفس وجود ندارد؛ مزاج نااینهمان با نفس به مثابه تنها مصداق این امور است. بر اساس یافته های این پژوهش سه برهان اول بر اساس ابتنا بر مبانی فیزیکی باطل شده، در اثبات مدعا تام نیست و برهان چهارم نیز دچار مغالطه ی مصادره به مطلوب است. برهان پنجم، ششم، هفتم تام و قابل دفاع هستند؛ اما این براهین به دلیل تکیه بر تغایر «مزاج» با «مبدا ادراکات»، صرفا توانایی نشان دادن تغایر «مزاج» و نفس حیوانی و انسانی را دارند؛ در نتیجه مجموعه ی براهین هفت گانه ی بوعلی ، توانایی اثبات تغایر «مزاج» و «نفس گیاهی» را ندارد.

نفس, مزاج, بدن, ادراک, ابن سینا