علی مومن پور - استادیار مرکز ملی تحقیقات شوری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، یزد، ایران.
محسن کلاگری - دانشیار بخش تحقیقات صنوبر و درختان سریع الرشد، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران. ایران.
محمد هادی راد - دانشیار بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، یزد، ایران.

در مناطق خشک و نیمه خشک که دارای مناطقی با کیفیت پایین آب وخاک است، شناسایی گونه­های چوبی متحمل به شوری از اهمیت به­سزایی برخوردار است. این پژوهش با هدف شناسایی ژنوتیپ­های (provenances) پده متحمل به شوری در مقایسه با ژنوتیپ­های بومی استان یزد به صورت اسپیلیت پلات در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با فاکتور اصلی شوری در چهار سطح و فاکتور فرعی ژنوتیپ­های پده در هفت سطح و با سه تکرار در طی سال­های ۱۴۰۲-۱۴۰۱ در ایستگاه حسین آباد مرکز ملی تحقیقات شوری اجرا شد. سطوح شوری آب آبیاری شامل ۲/۸۰، ۶، ۱۰ و ۱۴ دسی­زیمنس بر متر و ژنوتیپ­های پده مورد مطالعه شامل ۱)اصفهان، ۲)منجیل، ۳)یزد۱، ۴)یزد۲، ۵) گرمسار، ۶)قرخلار و ۷)کرمان بودند. نتایج نشان داد که نوع ژنوتتیپ و سطح شوری بر تغییرات صفات مورفولوژیک، فیزیولوژیک و غلظت عناصر غذایی موثر است. تمامی ژنوتیپ­های مزبور به خوبی سطح شوری شش دسی­زیمنس بر متر را تحمل کردند، اما با افزایش بیشتر شوری، تمامی ویژگی­های رشدی در برخی از ژنوتیپ­ها به­طور معنی­داری کاهش یافت. در سطوح شوری ۱۰ و ۱۴ دسی­زیمنس بر متر، ارتفاع کل، قطر کل، قطر برابر سینه و میزان افزایش آن­ها در طی فصل رشد، درصد نکروزه­گی و محتوای رطوبت نسبی برگ­ها در ژنوتیپ­های کرمان، منجیل و گرمسار به­طور معنی­داری نسبت به درختان شاهد کاهش داشت ولی محتوای سدیم، نسبت سدیم به پتاسیم و محتوای نشت یونی نسبی برگ­ها به­طور معنی­داری نسبت به درختان شاهد، افزایش یافت. کاهش معنی­دار در صفات رشدی بررسی شده در ژنوتیپ­های یزد۱ و قرخلار تنها در سطح شوری ۱۴ دسی­زیمنس بر متر نسبت به درختان شاهد، مشاهده شد. این نتایج حاکی از آن است که ژنوتیپ­های یزد۱ و قرخلار از طریق حفظ ویژگی­های رشدی خود و افزایش جذب پتاسیم در برابر سدیم، توانستند به خوبی شوری تا ۱۰ دسی­زیمنس بر متر را تحمل نمایند. پس از آن­ها، ژنوتیپ­های یزد۲ و اصفهان تحمل نسبتا خوبی به شوری از خود نشان دادند. اما، ژنوتیپ­های کرمان، گرمسار و منجیل به­ترتیب به عنوان حساس­ترین ژنوتیپ­ها به شوری شناسایی شدند. پس توصیه می­شود که کیفیت چوب و میزان عملکرد ژنوتیپ­های انتخابی در شرایط شور بررسی شود تا بتوان بهترین ژنوتیپ را برای تولید چوب در مناطق شور معرفی نمود.

اکوتیپ, صفات رشدی, گونه های چوبی, شوری آب آبیاری