شاهرخ مرمریان - کارشناس ارشد جامعه شناسی
محمد امین کنعانی - عضو هیات علمی دانشگاه گیلان
فردین علیخواه - عضو هیات علمی دانشگاه گیلان

عدم رعایت قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی از جمله هنجارشکنی هایی است که به شکل روزمره در رفتارهای ترافیکی ایرانیان مشاهده میشود. آنچه که در نهایت امر امکان بروز چنین رفتاری را فراهم می آورد توجیه آن از طرف متخلف با هدف کاستن از بار فشارهای احتمالی آن است. مسأله آن است که بسیاری از ایرانیان در هنگام تخلف از هنجارشکنی خود اطلاع دارند ولی توجیهاتی بکار می گیرند تا انجام آنرا برای خود راحت نمایند. در این تحقیق با استفاده از نظریه خنثیسازی متزا و سایکز، شکلهای مختلف توجبه اعمال متخلفانه رانندگان مورد بررسی قرار گرفت. نظریه خنثی سازی اشاره به این دارد که متخلفان رفتار خود را در قالبی همسو با ارزشها و هنجارهای مرسوم جامعه توجیه میکنند تا پیامدهای واکنش اجتماع را خنثی کنند و از فشار آن بر خود بکاهند. بر طبق این نظریه پنج عامل مهم در رابطه با توجیه تخلفات از دیدگاه رانندگان شامل انکار مسئولیت، انکار آسیب، انکار وجود قربانی، سرزنش سرزنش کنندگان و ادعای وفاداری به دیگران (توسل به ارزشها) مورد بررسی قرار گرفت. روش پژوهش کیفی بوده و با استفاده از تکنیک مصاحبه عمیق با 25 راننده متخلف گفتگو شد. یافتههای این تحقیق نشان میدهند که اصلی ترین تکنیک مورد استفاده در میان پاسخگویان، انکار مسئولیت است. پس از تکنیک انکار مسئولیت، تکنیکهای ادعای وفاداری به دیگران و سرزنش سرزنش کنندگان به ترتیب از اهمیت بیشتری برخوردار بوده اند.

تکنیک های خنثی سازی، تخلف، رانندگی، تیپ شناسی توجیه تخلف