فائزه ایرانپور - دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی، دانشگاه ولی عصر «عج»، رفسنجان، ایران
رضا محمدی - استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه ولی عصر«عج»، رفسنجان، ایران
حسین بازوبندی - استادیار زبان شناسی، دانشگاه ولی عصر«عج»، رفسنجان، ایران

مقاله پیش­رو تلاشی است در راستای تحلیل آیات سوره مزمل بر اساس نظریه نقشگرای نظام­مند هلیدی. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی ساز­و­کار­های مربوط به بازنمایی مقولات وجه­نمایی، یافتن انواع نقش های گفتاری به کار­رفته در متن این سوره، مشخص­ساختن انواع فرایند­های به کاررفته و در پایان، یافتن انواع ساخت­های آغازگری است. نتایج پژوهش حاکی از این است که بر اساس فرانقش بینافردی، وجه غالب در اکثر بند­های این سوره وجه خبری است و این نتیجه مبین این نکته است که  بیشتر آیات جنبه واقع­گرایانه و توصیف حقایق دارند و همچنین، خداوند می­خواهد با استفاده بیشتر از این وجه، قطعیت سخن خود را برساند و نوعی حس اطمینان در مخاطب ایجاد کند. همچنین، زمان حال، زمان غالب در متن سوره مزبور است و ازآنجا­که  زمان حال زمانی است که دامنه آن وسیع و درواقع شامل همه زمان­ها نیز می­تواند باشد، گوینده در متن این سوره بیشتر افعالی با زمان حال را به کار برده است. بررسی قطبیت بند­ها حاکی از درصد بالای قطبیت مثبت نسبت به قطبیت منفی است و این غالب بودن قطبیت مثبت درکنار غالب بودن وجه خبری،  قطعیت سخن گوینده را بیشتر می­کند. به علاوه، بر اساس فرانقش بازنمودی، فرایند مادی بیشترین بسامد را در متن سوره دارد. فراوانی بالای فرایند مادی به دلیل عینی بودن کلام در متن سوره است؛ هرچه سخن عینی­تر باشد، متن تاثیرگذار­تر است. بر اساس فرانقش متنی، ساخت آغازگر بیشتر بند­ها بی نشان است و این غالب بودن نشان می­دهد که گوینده در تلاش است تا از همان سازوکار متداول در زبان روزمره، در ساخت اطلاعی بهره بگیرد.

قرآن کریم, سوره مزمل, فرانقش بینافردی, فرانقش اندیشگانی, فرانقش متنی