ارزیابی آسیب پذیری اکوسیستم جنگلی و اولویت بندی عوامل تخریب منطقه دادآباد خرم‎آباد

چکیدهسابقه و هدف:امروزه، پیشگیری و یا کاهش پیامدهای نامطلوب ناشی تخریب و افزایش آسیب پذیری اکوسیستم های جنگلی به یکی ازمهمترین اهداف مدیران منابع طبیعی در سراسر جهان تبدیل شده است. وجود کاربری های ناسازگار یکی از مهم ترین تهدیدات برای اکوسیستم های جنگلی بخصوص تنوع زیستی آن ها به شمار می رود. برای کشف و ارزیابی چنین تهدیداتی که زمینه ساز تغییرات در سطح اکوسیستم‎های جنگلی است، استفاده از فنون و ابزارهایی همچون سنجش ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی با برخورداری از امکانات تحلیلی می توانند نقش بسزایی در تولید اطلاعات مکانی داشته باشند. هدف پژوهش حاضر ارزیابی تخریب در اکوسیستم جنگلی دادآباد بر پایه مدل تخریب زیر واحدهای کاری و بررسی مهم ترین فعالیت های انسانی زمینه ساز تخریب در منطقه است. مواد و روش ها:بدین منظور، برای کمی نمودن سنجه های سیمای سرزمین از نقشه کاربری/پوشش جنگلی منطقه دادآباد با ۱۳ زیر حوزه استفاده شد. برای تهیه نقشه کاربری/پوشش، ابتدا تصویر ماهواره ای لندست را پیش پردازش نموده و تصویر در طبقات مختلف کاربری طبقه بندی شد. بدین منظور از تصاویر ماهواره‎ای مربوط به دوره زمانی ۳۰ ساله (۲۰۱۸-۱۹۸۸) استفاده شد تا در تحلیل ساختاری با استفاده از سنجه های سیمای سرزمین از آن استفاده شود. یکی از مزیت های ارزیابی به کمک سنجه های سیمای سرزمین، آگاهی از میزان شدت تخریب در سیمای سرزمین در کوتاه ترین زمان ممکن با داده رقومی است که قابل مقایسه با تکرار مطالعه در آینده است. سپس با توجه به مدل تخریب سیمای سرزمین، درجه آسیب پذیری بوم شناختی، تعیین شدت فعالیت ها و میزان تخریب در سیمای سرزمین محاسبه شد. در ادامه، برمبنای ضرایب تخریب به دست آمده، تحلیل و پهنه بندی سیمای سرزمین انجام گرفت. در پایان از روش ANP طبق نظر کارشناسان، جهت اولویت بندی مهم ترین فعالیت های انسانی زمینه ساز تخریب در منطقه استفاده شد. روش ANP یکی از روش های تصمیم گیری چند معیاره است که در این تحقیق از این روش جهت طبقه بندی فعالیت های انسانی موثر بر تخریب در منطقه استفاده شده است، از مهمترین دلایل به کارگیری این روش در مقایسه با سایر روش های MCDM، در نظر گرفتن وابستگی یا رابطه بین عوامل و همچنین استفاده از تجزیه وتحلیل شبکه ساختار غیرخطی است. جهت دستیابی به این هدف ابتدا مهم ترین عوامل زمینه ساز تخریب پوشش جنگلی در منطقه دادآباد از مرور منابع در این زمینه استخراج شد. محاسبات مربوط به روش ANP و با مدل تصمیم گیری با معیارهای چندگانه در نرم افزارSuper Decision انجام شده است.یافته ها:زیر حوزه های ۳ و ۵ در منطقه دارای بالاترین عدد تخریب سیمای سرزمین بوده و زیر حوزه‎های ۴، ۸، ۹، ۱۲ و ۱۳ دارای کمترین تکه تکه شدگی هستند. همچنین درمجموع، ۴۰/۵۸ درصد از کل مساحت منطقه دادآباد با وضعیت تخریب کم و مستعد توسعه شناسایی شد که با رعایت محدودیت های اکولوژیکی قابل توسعه است. شایان ذکر است که دلیل پایین بودن میزان تخریب در این نواحی، کوهستانی و صعب ‎العبور بودن آن بوده و لذا میزان کمتری تحت تاثیر فعالیت های انسانی قرار گرفته است. همچنین، ۲۵/۳۳ درصد نیازمند بازسازی و احیاء و ۳۷/۸ درصد نیازمند اقدامات حفاظتی شناسایی شد. نتیجه گیری:از بین عوامل مختلف نیز سه عامل تبدیل اراضی ملی به کشاورزی، وجود مسائل اقتصادی-اجتماعی و فعالیت های عمرانی گسترده (جاده سازی) به ترتیب با وزن های نهایی ۲/۰، ۱۸۲/۰ و ۱۸/۰ از مهم ترین پارامترهای ایجادکننده تخریب در منطقه هستند. نتایج حاصل از این تحقیق می تواند با اولویت بندی مهمترین عوامل تخریب جنگل های استان لرستان، نقش قابل ملاحظه ای در کارایی و موفقیت برنامه های حفاظت و مدیریت این جنگل ها داشته باشد.

Keywords:

زیر حوزه , سیمای سرزمین , مدل تخریب , سنجش ازدور , اکولوژی سیمای سرزمین