زهرا معاوی - Department of Food Science and Technology, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran
خوشناز پاینده - Department of Soil Science, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran
مهرنوش تدینی - Department of Food Science and Technology, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran

زمینه و هدف: فلزات سنگین از انواع آلاینده­ های خطرناک موجود در محیط­ زیست هستند که در مواد غذایی انباشته می­ شوند. این پژوهش با هدف ارزیابی خطر سلامت و آلودگی برخی فلزات سنگین در سبزی های کاهو و کلم کشت شده در سه شهرستان حمیدیه، دزفول و رامهرمز استان خوزستان انجام شد. روش بررسی: نمونه ­برداری به ­صورت تصادفی ساده، با سه تکرار و تعداد ۱۵ نمونه از هر کدام از سبزی های کاهو و کلم کشت شده در هر منطقه تهیه شدند. فلزات سنگین به کمک دستگاه جذب اتمی مدل پرکین المر ۴۱۰۰ سنجش شدند. ارزیابی خطر فلزات سنگین با استفاده از شاخص ­های آلودگی خاک و ارزیابی خطر سلامت انجام گردید. یافته­ ها: بالاترین میزان فلز در کلم مربوط به روی (mg/kg ۰/۱۵±۵/۸۴) و پایین ترین مقادیر فلز کروم در کاهو (mg/kg ۰/۰۰۵±۰/۱۱) به ­دست آمد. بر اساس میزان جذب روزانه فلزات سنگین محصولات کاهو و کلم، نتایج نشان داد که بالاترین مقادیر شاخص مخاطره (HQ) را فلز سرب در کلم برای کودکان و بزرگسالان به ترتیب ۸/۵۸۴۰ و ۳/۴۲۵۳ در مقایسه با سایر فلزات سنگین داشتند. شاخص مخاطره فلزات نیکل و کروم در کلم بالاتر از کاهو بود، اما در مورد فلزات روی، مس و کبالت شاخص مخاطره در کاهو بالاتر از کلم به ­دست آمد. بالاترین مقدار شاخص سرطان­زایی در کودکان برای مصرف کلم و فلز سرب ۰/۰۲۹۱ بود. شاخص سرطان­زایی فلز کروم در دو محصول کاهو و کلم (۰/۰۰۰۳ و ۰/۰۰۰۲) پایین­ ترین مقادیر را داشت. خطر بوم ­شناسی فلزات سنگین در خاک مزارع کشاورزی رامهرمز بالاتر از شهرهای دزفول و حمیدیه به ­دست آمد. فاکتور غنی شدگی فلزات سرب، کروم، مس و کبالت در خاک های کشاورزی رامهرمز بالاتر از مناطق دیگر بود. شاخص زمین انباشتگی کروم، روی و مس در خاک مزارع کشاورزی دزفول بالاتر از خاک های حمیدیه و رامهرمز بالاتر بود. نتیجه­ گیری: با توجه با شاخص ­های آلودگی خاک، فلز کبالت نقش مهمی در آلودگی خاک دزفول، حمیدیه و رامهرمز داشت و فلزات سرب، نیکل، کروم، مس و روی آلودگی کمی در خاک مناطق مورد مطالعه داشتند. ارزیابی خطر سلامت فلزات سنگین خاک نشان داد که شاخص خطر فلزات سنگین سرب، نیکل، کروم، مس، روی و کبالت پایین­ تر از ۱ به ­دست آمد. شاخص سرطان­زایی فلزات سنگین برای بزرگسالان و کودکان کمتر از ۴-۱۰ بود. ارزیابی خطر سلامت فلزات سنگین و شاخص مخاطره آنها نشان داد مصرف کاهو و کلم در این مناطق می­ تواند باعث مشکلات سلامتی در افراد شود.

Soil pollution, Health risk, Heavy metals, Cabbage, Lettuce, آلودگی خاک, خطر سلامت, فلزات سنگین, کلم, کاهو