علی مصطفوی ثانی - دانشگاه امام صادق
محمد نعمتی - دانشگاه امام صادق

اگرچه برنامه ریزی توسعه در ایران از دهه ۱۳۲۰ مورد توجه قرار گرفت، اما همچنان از منظر توسعه متوازن و توجه به مسئله عدالت منطقه ای در توسعه پیشرفت چندانی ایجاد نشده است و حجم عظیم منابع انسانی، مالی و طبیعی مصرف شده با دستاوردهای به دست آمده تناسبی ندارد از این رو، ضرورت دارد تا رویکرد حاکم بر نظام برنامه ریزی کشور با تمرکز بر مسئله توسعه متوازن مورد کنکاش و بررسی تحلیلی و انتقادی قرار گیرد و نقاط ضعف و قوت برنامه های توسعه و چالش های آن شناسایی شود. اگرچه تاکنون مطالعات مختلفی در این زمینه انجام گرفته ولی ضروری است تا آسیب شناسی جامعی از چالش ها و نقاط ضعف برنامه ریزی توسعه از منظر توسعه متوازن و منطقه ای انجام گیرد و پژوهش های انجام گرفته در این زمینه در قالب منظمی ارائه شود کما اینکه پژوهش های انجام شده تاکنون، اغلب با دامنه محدود و عدم توجه به جمیع ابعاد این مسئله انجام گرفته است. در این مقاله، ابتدا تجربه نزدیک به ۷۰ سال برنامه ریزی توسعه در ایران از حیث توجه به مسئله توسعه متوازن و منطقه ای مورد بررسی قرارگرفته است و به بررسی نقاط ضعف و قوت برنامه های توسعه بعد از انقلاب در مورد توسعه متوازن و منطقه ای پرداخته است. این مقاله سپس به آسیب شناسی جامعی از چالش های موجود در راه توسعه متوازن منطقه ای در کشور برحسب درجه اهمیت و اثرگذاری پرداخته و سعی کرده است با جمع آوری و ترکیب اطلاعات از پژوهش های پیشین و با نظم دهی به ابعاد مختلف چالش ها و نقاط ضعف در سه سطح پیش نیازهای برنامه ریزی، فرایند برنامه ریزی و محتوای برنامه ها، مخاطبان را در درک و رفع آن ها یاری کند. دسته بندی منظم چالش ها نشان می دهد که وجود چالش مفهومی نسبت به توسعه متوازن، مشکل تعریف منطقه، تخصیص منابع مالی و نظام برنامه ریزی متمرکز از جمله مهم ترین نقاط ضعف در فرایند توسعه متوازن در کشور است.

Balanced regional development, Land use planning, development programs, توسعه منطقه ای, توسعه متوازن, آمایش سرزمین, برنامه های توسعه