بهرخ جمالی - دانشگاه آزاد اسلامی- واحد تهران مرکز
فرشته السادات حسینی بجدنی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

سرزمین ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و دلایل تاریخی از دیرباز جایگاهی برای پذیرش اقوام، ادیان و فرهنگ های مختلف بوده است. در همین راستا پیروان ادیان یهودی و مسیحی در برهه هایی از زمان ایران را محلی امن برای سکونت قرار دادند. به استناد منابع با روی کار آمدن ساسانیان و اعلام آئین زردشتی به عنوان دین رسمی کشور محدودیت هایی برای پیروان مذاهب ساکن در شاهنشاهی پدید آمد. اساس آگاهی ما از وضعیت یهودیان و مسیحیان ساسانی بخش هایی از تلمود، کتیبه های ساسانی، آثار نویسندگان ارمنی، سریانی و دوره اسلامی است که علاوه بر محدود بودن اطلاعات، حاوی گزارش های یک طرفه و بعضا خلاف واقع در مورد برخورد سختگیرانه ساسانیان با پیروان ادیان غیر زردشتی است. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه-ای و شیوه توصیفی – تحلیلی در نظر دارد پاسخی برای این پرسش بیابد که وضعیت یهودیان و مسیحیان در دوره ساسانی معلول چه عواملی بوده است و آیا می توان تنها عامل مذهبی را موثر دانست؟ اعمال سیاست و گرایشات مذهبی برخی از شاهان ساسانی، نفوذ روحانیون زردشتی، رسمیت یافتن مسیحیت در امپراتوری روم شرقی، رقابت و دشمنی میان پیروان ادیان مختلف در جهت نیل به قدرت، علل مالی، رقابت و دشمنی بین امپراتوری روم و ایران از عوامل مهم و تاثیرگذار بر وضعیت اقلیت های دینی ساکن در مرزهای ساسانی است. باوجود این، یهودیان و مسیحیان به عنوان بخشی از منابع انسانی و اقتصادی حکومت نقش مهمی در جامعه ساسانی داشتند و علیرغم دید یک سویه برخی از منابع به جز موارد و برهه هایی، در تعامل با دولت ساسانی بوده اند، از این رو خوانش مجدد و نقادانه و دور از تعصب منابع و روایات موجود ضروری به نظر می رسد.

یهودیان, مسیحیان, شاهان ساسانی, روحانیون زردشتی