رضا پریزاد - استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم.
محمد عباسی فرد - دانشجوی دکتری جامعه شناسی سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم. (نویسنده مسئول)

فرآیند شکلگیری و تداوم مطلوب احزاب درون هر جامعهای باید چهار مرحله؛-جناح گرایی، دو قطبی شدن، گسترش و-نهادمندی را طی نماید. بر اساس مراحل فوق احزاب طی دو قرن اخیر در قالب: گفتمان شخصیت گرا، مصلحتگرا، تضادگرا، درون سیستمی، برون سیستمی، رادیکال، بورژوا، مخفی، کمونیسم، جمهوریخواه، محافظهکار، سوسیالیسم، سوسیال دموکرات، ایدئولوژیک، روحانیونی، کلیسایی و... شکل یافتهاند. گفتمان قالب احزاب پس از مشروطه تا انقلاب اسلامی در کشور عبارت بودند از: گفتمان کمونیستی، سوسیال دموکراتها، دموکرات، اعتدالیون، فراماسون، مخفی حکومتی، مخفی غیرحکومتی، روحانیت، انتخاباتی، استعماری، استبدادی، روشنفکری چپ، بهائیت، ملیگرایی، تجدیدنظر طلب، نهضت آزادی، حزب جمهوری، جامعه روحانیت مبارز، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، جمعیت موتلفه اسلامی، مجمع روحانیون مبارز تهران، کارگزاران سازندگی ایران. جمعیت دفاع از ارزش های انقلاب اسلامی، جبهه مشارکت ایران اسلامی، حزب همبستگی ایران اسلامی، مجمع نیروهای خط امام، دفتر تحکیم وحدت و اعتماد ملی؛ گفتمان مسلط بین سه بعد مرتبط به احزاب یعنی ساختارحزب، حکومت و جامعه در مقاطع تاریخی مختلف کشورمتفاوت بوده است، این نوشتار از روش توصیفی تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای بهره گرفته تا به تبیین اجمالی احزاب در گذر دو قرن اخیر توجه دهد.

احزاب، گفتمان، نظریه پرداز، رویکرد