طیبه خسروی - دکتری گروه فلسفه و کلام، دانشگاه قم

پس از نظریه داروین، برهان نظم غایت شناختی دچار چالش ها و تحولات بسیاری شد به طوری که نمی توانست نظم را مطابق با علم جدید تبیین کند؛ چراکه علت غایی قادر به تبیین نظریه داروین نبود. درواقع نیاز به یک برهان طبیعت شناختی بود تا بتواند همگام با تحول در طبیعیات ارسطویی، در علوم تجربی وجود نظم و ارتباط آن را با خالق نظم تبیین کند؛ زیرا غایت مندی در برهان نظم آکوئیناس با ابتناء بر علت غایی حاکی از اراده فاعل هوشمندی در پس پرده جهان بود که در ظاهر به نظر می رسید نظریه تکامل با فهم طبیعت براساس «علت فاعلی»، جهان را بی نیاز از این هوش ماورائی می کند. بدین سان برهان نظم غایت شناختی توان همسو شدن با علم جدید را پیدا نکرد و کم کم تطبیق آن بر وجود خدا امری غیر علمی و غیر ضروری محسوب شد. لذا لازم است نظم را به گونه تبیین کرد و به نحو دیگری از آن در الهیات و دفاع از خداباوری بهره جست تا هم چنان نظم تجربی جهان نیازمند به ضرورت وجود خدا باشد. در واقع می توان نشان داد که نظم فاعلی طبیعت شناختی تنها نقطه مشترک توحید و الحاد است که در استناد به وجود و عدم وجود خدا نمی تواند کارآمد باشد و نیاز است تا این نظم طبیعی در دفاع از خداباوری تتمیم شود. بر این اساس برهان نظم غایت شناختی همچنان در جایگاه خود اهمیت دارد.

برهان نظم, اثبات خدا, علوم تجربی, علت غایی, علت فاعلی, غایت مندی, برهان صدیقین