ارسلان گلفام - عضو هیئت علمی گروه زبان شناسی دانشگاه تربیت مدرس
سپیده عبدالکریمی - دانشجوی دکتری زبان شناسی دانشگاه تربیت مدرس

رویکرد شناختی، رویکردی نسبتا نوین و معنی­بنیاد در زبان­شناسی است که امکان توجیه و تبیین قابل پذیرش بودن یا غیرقابل پذیرش بودن ساخت­های زبانی را با تکیه بر مبانی­ای که در رویکرد زایشی وجود ندارند، فراهم می­ سازد. نظریه فضاهای ذهنی از نظریه­ های ارائه شده در زبان­شناسی شناختی است که بدون در نظر گرفتن آن، توجیه رفع نابهنجاری معنایی از جملاتی که به لحاظ معنایی ناهنجار هستند و نیز، زدودن ابهام ارجاعی از گروه­های اسمی مبهم، با دشواری رو به رو است. پژوهش حاضر کوششی است برای تبیین مفهوم فضای ذهنی، بررسی رابطه میان فضاهای ذهنی و مجاز و نقش نظریه مذکور در برطرف کردن نابهنجاری معنایی و ابهام­زدایی ارجاعی. همچنین، در این پژوهش عناصر زبانی فضاساز معرفی و عملکرد آنها بررسی خواهد شد. نگارندگان در مقام فارسی­ زبانان مسلط بر زبان­های انگلیسی و آلمانی و آشنا با زبان فرانسه، به منظور ارائه داده ­ها به طور عمده از شم زبانی خود بهره برده­اند و داده­ های آلمانی و فرانسه را نیز به محک دیگر افراد مسلط بر زبان­های مذکور سپرده ­اند. یافته­ های این پژوهش نشان دادند وجوه متفاوت فعل، محمول­های متغیر و عبارات اشاره­ای نمونه هایی از عناصر زبانی فضاساز هستند که وجود آنها، بازنمود فضاهای ذهنی در زبان تلقی می ­شود و از آنجا که عناصر زبانی فضاساز در زبان­های مذکور کارکردی مشترک دارند ، این بازنمود در زبان­های طبیعی به شیوه ­های گوناگون، از یک سو بازتاب عملکرد مشترک ذهن بشر در رمزگذاری­های زبانی است و از سوی دیگر، گواهی است بر بازتاب توانایی­های شناختی غیرزبانی انسان در زبان وی که این امر به نوبه خود، وجود جهانی­های شناختی را در زبان­های طبیعی حتمی می ­نمایاند.

نظریه فضاهای ذهنی, محمول های متغیر, ارزش متغیر, تقطیع ذهنی و جهانی های شناختی