محمد قائم مقامی

از آن جا که توجه ما در اکثر مواقع تنها به تمدن ها بزرگ بشری جلب می گردد، در نتیجه، از تمدن های حاشیه ای و کوچک تر غفلت می ورزیم. این در حالی است که گه گاه بررسی های تاریخی و باستان شناسی نشان داده اند که بسیاری از شاهکارهای فرهنگی و هنری از همین تمدن های حاشیه ای و کوچک نشات گرفته است. اگر چه تمدن های ایران، مصر، بین النهرین، هند، چین و یونان از جمله تمدن های بزرگ جهان باستان بوده و نسبت به تمدن های امروزی سرنوش ساز بوده اند. اما در این راستا تمدن های کوچک تری نیز وجود داشته اند که نقش پل ارتباطی را ایفا می کردند و باعث ارتباطات فرهنگی جهان باستان می شدند. این تمدن ها چه بسا در بررسی های تاریخی و باستان شناسی مورد غفلت واقع شده اند. از این رو، تمدن های واقع در سرزمین وسیع خراسان بزرگ اگر چه نقش بزرگی را در ارتباطات فرهنگی تمدن های ایران و بین النهرین در غرب و نیز هند و چین در شرق ایفا می نمودند، اما حقیقت آن است که به گونه ای شایسته مورد بررسی قرار نگرفته اند.خوشبختانه، در چند دهه ی اخیر بررسی های تاریخی، باستان شناسی و زبان شناسی که البته در اکثر مواقع توسط دانشمندان روسی درباره ی خراسان بزرگ انجام گرفته، باعث گردیده است که پرتوی بر زوایای تاریک تاریخ و تمدن این سرزمین کهن افکنده شود.