سبک مقبره سازی متصوفه در شرق خراسان: باخرز، تربت جام، تایباد و هرات

خراسان همواره به عنوان یکی از مهمترین مناطق تاثیرگذار در دنیای اسلام نقش بسزایی در توسعه و تکامل معماری اسلامی به ویژه معماری مقابر داشته است. به نظر می رسد در دوره سلجوقی همزمان با حضور شیخ الاسلام احمد جامی در منطقه جام، نوع خاصی از معماری تدفینی در قالب مقابر روباز با ایوانی در مقابل مورد توجه قرار گرفته و این سنت تا دوره صفوی ادامه یافته است. تفکر ساخت این مقابر را میتوان در توجه به قرآن درباره بزرگداشت شعایر الهی و همچنین آموزه های پیامبر (ص) در مورد منع هر گونه ساخت و ساز بر روی قبور توجیه نمود.     ساخت این گونه مقابر در این منطقه از کشور بسیار رایج بوده و از مهمترین آنها میتوان به مزار شیخ احمد جامی، مزار شهاب الدین عبدالله باخرزی، مزار ابوبکر زین الدین تایبادی، آرامگاه خواجه عبدالرحمن جامی و مزار خواجه عبدالله انصاری در هرات اشاره کرد.     نوشتار حاضر بر آن است تا با استناد به قرائن تاریخی، شواهد باستان شناختی و مدارک معماری، علاوه بر واکاوی و تحلیل ویژگی های معماری و تزیینی این مقابر، به تعیین منشا ظهور این فرم از معماری در شرق خراسان بپردازد. قرارگیری قبر در مقابل عبادتگاه و خانقاه متوفی، کاشت درخت بر روی قبر به منظور ایجاد سایه بر روی آن، ایجاد یک حوض جهت جمع آوری آب در قسمت بالای سر متوفی، طویل ساختن قبر و مشخص ساختن ابتدا و انتهای آن با دو سنگ عمودی مرتفع از جمله مصادیقی هستند که فقط در این سبک تدفینی دیده میشوند.