زهرا سادات طاهری قلعه نو - دکتری زبان و ادبیات فارسی، استاد مدعو دانشگاه صنعتی شریف، تهران، ایران

این پژوهش به بررسی ابعاد و ویژگیهای شخصیتی سلطان محمود غزنوی در متون تاریخی، ادبی و عرفانی می پردازد. هدف این پژوهش، بررسی دگردیسی شخصیتی سیاسی و رهبر است. در این بررسی هم به اطلاعات بیوگرافی این شخصیت و هم به رشد، تعالی و گذار او در متون تاریخی، ادبی و عرفانی توجه شده است. نتیجه بهدستآمده از بیوگرافی محمود غزنوی در متون تاریخی بیانگر آن است که او در بستر زندگی، اجتماع و فرهنگ خود از رهبران سیاسی قدرتطلب است که داعیهدار اسلام و دینداری است و به همین مناسبت، لقب‎ها و عنوان‎های مختلفی نیز به او نسبت داده شده است. او همچنین برای رسیدن به اهدافش گرایش های جنگطلبانه دارد که به کشتار و قتل و غارتهایی منتج میشود. تولد و مرگ او در این متون به گونه ای انعکاس یافته که گویی درباره شخصیتی مقدس مطرح شده است. همچنین القابی که به او در متون ادبی و دیوان های شاعران – بهخصوص در دیوان شعر عنصری و فرخی که نزدیک ترین متون مربوط به این دوره محسوب می شوند – اختصاص یافته، صفاتی مقدسمآبانه و باعظمت است که ابعاد تقدس و دینداری محمود غزنوی را برجسته کرده و تاثیر قابلملاحظه ای در نوع نگرش نویسندگان و مخاطبان از این شخصیت داشته است؛ مسئلهای که بعدها در آثار عرفانی نیز انعکاس می یابد. همچنین نگاه مداحانه و ستایشگرانه تاریخ نویسان به اقدامات محمود غزنوی در کتاب‎های تاریخی سیر این دگردیسی را تسهیل بخشیده است. اما نقشهایی که در متون عرفانی به محمود غزنوی داده شده است او را از زمینههای تاریخی، سیاسی و اجتماعی حوزه بیوگرافیاش تمایز داده است.

محمود غزنوی, دگردیسی, متون تاریخی, متون ادبی, متون عرفانی