عارفه سادات حکم آبادی - دانشگاه تربیت مدرس
محمد خزایی - دانشگاه تربیت مدرس
سید ابوتراب احمدپناه - دانشگاه تربیت مدرس

از قرن سوم تا پنجم هجری ایرانیان خالق آثار غنی و گران­بهایی بودند؛ دورانی که آن را رنسانس ایرانی نامیده­اند. بازه­ی زمانی مورد مطالعه در این پژوهش، دوران سامانی می­باشد. خراسان بزرگ در دوره­ی سامانی مرکز فرهنگ ایران به شمار می­آمد و سامانیانی که خود کانون عمده­ی نوزایی ایران بودند، به همراهی یکدیگر  تمدنی را رقم زدند که سیمای فرهنگ ایرانیان ماندگار شد. در این دوران هنر پیشرفت چشمگیری داشت و شکوفایی پارچه­بافی را در خراسان و به­ویژه در نیشابور به همراه داشت.هدف از انجام این تحقیق بررسی نقوش پارچه در این دوره­ی تاریخی و شناساندن قسمت کوچکی از فرهنگ غنی ایرانیان می­باشد.سوالات این پژوهش شامل:۱)ویژگی­های نقوش پارچه­های مورد استفاده در دوره­ی سامانی چگونه بوده­اند؟ ۲) تلفیق دو فرهنگ اسلامی و ایرانی چه تاثیری در نقوش پارچه­های این دوره داشته است؟ ۳) کاربرد پارچه­های منقوش مصرفی این دوره چه مواردی بوده است؟روش تحقیق به صورت تاریخی-تحلیلی و گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه­ای صورت گرفته است. تعداد ۲نمونه از پارچه­های سامانی،۱۴نمونه از آثار سفالی برجای مانده از دوران سامانی، یک مورد پارچه و نیز ۶نمونه از دیوارنگاره­های دوران سغدی و یک نمونه پارچه، در جهت بررسی پارچه­های دوران سامانی مورد بررسی قرارگرفته و نقوش بر اساس نوع انسانی، حیوانی و گیاهی طبقه بندی شده­اند. نتایج حاکی از آن است که در دوره­ی سامانی عنصر قرینه در نقوش، حضور پررنگ­تر نقوش هندسی و گیاهی و سپس نقوش جانوری و انسانی، حضور نقش گیاهی اسلیمی، استفاده از عنصر درخت زندگی در ترکیب با نقوش حیوانی، تقابل نقوش حیوانی، ترسیم نقوش حیوانی و انسانی از روبه­رو، استفاده از خط کوفی، اهمیت به حاشیه­ی پارچه و هم­چنین تاثیر و تداوم پارچه­بافی دوران ساسانی را شاهد هستیم.