آزاده جلالی
محمدرضا پورجعفر - استادتمام گروه شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس تهران
احسان رنجبر - استادیار گروه طراحی شهری دانشگاه تربیت مدرس تهران

شهرها، فضاهای شهری و آثار برجسته ای در طول تاریخ پرفراز و نشیب ایران و دوره های تاریخی مختلف شکل گرفته اند که برخی از آن ها تا کنون حفظ شده اند. بسیاری از این شهرهای تاریخی بیان کننده ی گنجینه ای از اصول و قواعد طراحی شهری می باشند. طراحی در توسعه های جدید شهری باید با توجه به اصول شکل گیری شهرهای تاریخی و فضاهای شهر ایرانی باشد. هم چنین فهم درست تجربیات گذشته و اندیشه های جهانی در هویت بخشی به فضاهای شهری جدید موثر است. خراسان دوره های متعددی از نمود شهرسازی و معماری داشته و در آن شهرهای مهمی شکل گرفته است. شهرهایی با آموزه های بسیاری در طراحی شهری آن ها که از گذشته به ارث رسیده اند. بنابراین در توسعه های جدید شهری و طراحی فضاهای شهری جدید در خراسان می توان با بهره گیری از اصول طراحی شهری استخراج شده از فضاهای کهن و تاریخی به آن ها هویت خاص بخشید. پژوهش حاضر با هدف استخراج اصول طراحی از مطالعه فضاهای شهری در شهرهای کهن و تاریخی خراسان و بازآموزی از آن ها در طراحی های جدید صورت گرفته است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به بیان تعاریف و ادبیات موضوع در زمینه فضاهای شهری، اصول طراحی بر اساس دیدگاه صاحب نظران پرداخته است. سپس با روش تاریخی-اسنادی، برخی از مهمترین شهرهای کهن خراسان رضوی (مشهد، نیشابور و سبزوار) و فضاهای شهری آن ها تحلیل شده است، تا قواعد طراحی شهری هریک استخراج شوند. نتیجه حاصل به صورت گونه بندی فضاهای شهری، اصول عملکردی و ماهیت فرمی مستخرج از تحلیل فضاهای شهری می باشد.