محمدحسن الهی زاده - دانشگاه بیرجند
کبری محمددوست لشکامی
علی نجف زاده - دانشگاه بیرجند

دوره تیموری از لحاظ معماری و هنر سرآمد دوره­های اسلامی بشمار می­رود. در این دوره از انواع هنرها بویژه خوشنویسی در نگارش کتیبه­های تزئینی اماکن و بناها استفاده شد. مساجد از مهمترین اماکن فرهنگی، اجتماعی و مذهبی جامعه عصر تیموری است که در ساخت و تزیین آنها از ذوق و هنر خطاطان استفاده شد و خطاطان با کتیبه­نگاری­های متعدد و متنوع و با استفاده از مصالح مختلف و خطوط گوناگون مساجد را از توانایی­های ذوقی و هنری خود آکنده کردند. از این­رو شاهد تجلی هنر خوشنویسی اسلامی در قالب کتیبه­های متنوع­ بر دیوارها، محراب­ها، گنبدها و مناره­های مساجد به جامانده از عهد تیموری هستیم. از آنجا که تاکنون پژوهشی با محور محتوا و مضامین این کتیبه­ها صورت نگرفته، تلاش شده است با بهره­گیری از روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و به صورت کتابخانه­ای و میدانی کتیبه­های مساجد خراسان را از لحاظ نوع خط و محتوا بررسی کرده و ارتباط میان نوع خط، مضمون و موقعیت مکانی کتیبه­ها را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم. نتایج حاصل نشان می­دهد غالب کتیبه­ها با دو نوع خط کوفی مورق و ثلث نوشته شده و بین کتیبه­ها از نظر محتوا و کاربری بنا ارتباط و هماهنگی زیادی وجود دارد. این کتیبه­ها در بردارنده محتواها و مضامینی هستند که بر اساس نیاز و ضرورت جامعه در جایگاه­های مختلف مساجد نگارش و نصب شده­اند. در پس حرکات افقی و عمودی خطوط کتیبه­ها نیز مفاهیم زیباشناسی مبتنی بر مبانی اعتقادی و دینی نهفته است. علاوه بر این، کتیبه­ها برای مراجعه کنندگان همچون رسانه­های تبلیغاتی عمل می­کردند و ابزاری مناسب برای تبلیغ سیاسی و مشروعیت بخشی حکومت بودند.