مظهر ادوای - دانشجور دکتری تاریخ ایران اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

دو کشور ایران و افغانستان بعد از پایان جنگ جهانی دوم، به ترتیب، به بلوک‎های غرب و شرق گرایش پیدا کردند، اما افغانستان با آغاز دهه ۱۳۴۰ش/ ۱۹۶۰م، به دلایل دوری از دریا، به صرفه نبودن روابط اقتصادی با شوروی و دوری ‎راه‎ها، شرایط نامطلوب اقتصادی، به ویژه بعد از جنگ جهانی و اختلاف با کشور پاکستان، به برقراری روابط اقتصادی با ایران گرایش پیدا کرد و هیئت‎هایی را به این منظور راهی ایران کرد. افغانستان از خرداد ۱۳۲۷ش/ ژوئن ۱۹۴۸م واردات نفت و فرآوردههای آن را از ایران آغاز کرد، اما از سال ۱۳۳۵ش/ ۱۹۵۶م با شروع پلان‎های اقتصادی‎‎، نیاز بیشتری به این محصول پیدا کرد و هر چند موافقتنامههایی در این زمینه، بین دو کشور منعقد شد، اما ارزش بالای این محصول در افغانستان، باعث گسترش قاچاق آن، در شهرهای شرقی و شمال شرقی استان خراسان شد. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی، و با تکیه بر اسناد مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت خارجه و سازمان اسناد ملی، سعی در روشن کردن این مساله دارد که چگونه بهبود روابط اقتصادی بین دو کشور، منجر به انعقاد موافقتنامه‎های نفتی و بازرگانی با تاکید بر صادرات نفت و فرآوردهای آن و گسترش قاچاق این محصول در شرق ایران، به ویژه در استان خراسان شد.