مصطفی لعل شاطری - پژوهشگر هنر، دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد

پرداختن به­ جغرافیای نواحی، یکی از جریان­ های مورد نظر تاریخ­ نگاران از قرن ۳ق. به بعد محسوب می­گردد. دراین بین خراسان و به­ ویژه هرات به دلیل برخورداری از شرایط طبیعی منحصربه فرد نسبت به سایر شهرهای ایران و نیز انتخاب به­ عنوان دارالسلطنه در عصر تیموری از سوی شاهرخ و جانشینانش، از جمله مناطق مورد توجه بود. در جریانی هم­ سو با مورخان، از جمله موضوعاتی که در سنت نگارگری ایران از قرن ۵ق. آغاز و در عصر تیموری ب ه­نقطه اوج خود رسید، تاکید بر عناصر طبیعت (ناتورالیسم)، اما تا حد زیادی فارغ از واقعیت ­گرایی (رئالیسم) بود. در این بین تنها تعداد اندکی از نگارگران با نگاهی واقع­ گرایانه به خلق آثاری پرداختند، که ­کمال­ الدین بهزاد را می­ توان نمونه بارز آن دانست. هدف این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی پاسخ به این پرسش می­ باشد که شرایط اقلیمی همچون آب­ وهوا، پوشش­ گیاهی و سایر عوامل که در مجموع محیط­ طبیعی ممتازی را برای هرات ایجاد می­ کرد تا چه میزان تاثیرگذار بر آثار بهزاد بود؟ هر چند تاکنون پژوهش­ هایی بسیار اندک در راستای پاسخ به این پرسش صورت گرفته­ است، یافته­ حاکی از آن می­ باشد با بررسی گزاره­ های تاریخی توصیفات بیان شده از هرات عصر تیموری، نمی­ توان صرفا نگاره­ های بهزاد را متاثر از کشف و شهود روحانی و مفاهیم عرفانی دانست و ویژگی­ های طبیعی هرات را در این دو منبع صرفا غلوآمیز (روایات) و نمادگرایانه (نگاره­ها) بیان کرد.