نوشین رکنی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری موسسه آموزش عالی اقبال لاهوری مشهد
وحید احمدی - عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد

در پیکره بندی خانه ها ،فاکتورهای فرهنگی شامل باورها، رسوم، رفتار و عادات یک اجتماع  بعلاوه فاکتورهای کالبدی نظیر،  اقلیم،مصالح و توپوگرافی نقش مهمی ایفا می کنند. ادراک متفاوت مردم، الگوهای شناخت و رفتارهایی که به عنوان نتیجه تجارب فرهنگی آن ها پدیدار می شوند، یک رابطه ی متقابل و تعامل بین بشر، فرهنگ و محیط پدیدار می شود؛ در واقع هر فرهنگی به روشی که مردم از فضاها استفاده می کنند تاثیر می گذارد و می توان این موضوع را در روابط فضایی معماری داخلی فضاهای مسکونی هر شهر آشکارا مشاهده کرد. تئوری نحو فضا شامل یک مجموعه تحلیلی،کمی و ابزارهای توصیفی است که می تواند برای تجزیه و تحلیل تشکل های فضایی، طرح بندیساختمان ها ،شهرها و مناظر قابل استفاده باشد. بنیان گذاران این نگرش فرهنگی و اجتماعی ابزار خاصی برای خواندن معماری معرفی می نمایند. آن ها با پیوند چند دنیای علمی مانند ریاضیات، کامپیوتر، زیست شناسی و جامعه شناسی نگرش و روش خود را طراحی نموده اند. این پژوهش به واکاویی پیچیدگی های روابط اجتماعی و فرهنگی مستتر در ساختار پلان خانه های بومی و سنتی مشهد (چهار قطاع طرح نوسازی و بهسازی اطراف حرم مطهر رضوی)  پرداخته است؛ در ابتدا برای شکل گیری چارچوب نظری، مطالعات اسنادی و مستندسازی اطلاعات خام انجام پذیرفت سپس به صورت کمی از تئوری نحو فضا با نرم افزار A-Graph در راستای بررسی سازماندهی فضایی پلان ها  استفاده گردید. یافته های حاصل از محاسبات بیان می دارد حیاط عنصری است که به عنوان گره ارتباطی در مرکزی ترین قسمت پلان قرار دارد و همچنین اتاق های همکف کارکردی چندگانه براساس فعالیت  افراد خانه دارد وفضای بهار خواب و ایوان به عنوان فضای باز؛ مکمل فضاهای بسته است.  هشتی منقطع کننده عرصه عمومی از عرصه خصوصی خانه است؛ این الگوها را فارغ از زمان می توان به معماری مسکونی معاصر مشهد شرح و بسط داد.

نحوفضا, معماری بومی مشهد