موسی الرضا غربی - دانشجوی دوره دکتری انسان شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
بهروز روستاخیز - دانشجوی دوره دکتری انسان شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
حسین قدرتی - استادیار جامعه شناسی دانشگاه حکیم سبزواری

معماری به مثابه یک دستاورد بشری، به عنوان پدیده ای فرهنگی مطرح است؛ ازاین رو محملی غنی برای انسان­شناسان و جامعه­شناسان در جهت شناخت فرهنگ ها و جوامع فراهم می آورد. در این میان، آسیاب ها به طور عام به عنوان بخشی از فرهنگ مردم ایران و به طور خاص به عنوان یکی از سازه­های معماری مردمی و بومی ایران می توانند دلالت های فرهنگی و اجتماعی خاصی از جوامع و فرهنگ خود ارائه نمایند. مطالعه حاضر با تمرکز بر بررسی آسیاب های یکی از روستاهای جنوبی سبزوار که از نظر فرهنگ آسیابانی برجستگی ویژه‎ای دارد، درصدد است خوانشی فرهنگی و اجتماعی از معماری این سازه به دست دهد. در این راستا، با بهره گیری از روش مردم نگاری، ضمن معرفی و بحث از سازه مذکور و برخی ارزش های معماری آن، تلاش بر آن است ویژگی سازمان‎دهنده اصلی به معماری آسیاب‎ها شناسایی و صورتی مفهومی گیرد. چنانکه نتایج این مطالعه نشان می‎دهد، می­توان از مفهوم درون‎گرایی به­عنوان مفهومی که سازمان‎یافتگی بنا را توضیح ‎‎می­دهد، در اینجا نیز بهره گرفت. در راستای تبیین و تحلیل اجتماعی و فرهنگی این ویژگی، نتایج حاکی از آن است که درون گرایی در آسیاب های مزبور بیش تر از هر عاملی می تواند وابسته به ساخت پرتنش جوامع روستایی حاشیه کویر و گسترش پنهان کاری به عنوان یک ارزش فرهنگی در اندیشه و عمل آسیابان تحلیل شود.