مولفه های دفاع غیرعامل در دژ"قلعه کوه قائن

در طول تاریخ معماری و شهرسازی ایران، دفاع غیرعامل به عنوان بخشی جدایی ناپذیر در روند شکل­گیری و گسترش شهرها محسوب می­شده است. این نوع دفاع در جهت به حداقل رساندن آسیب به نیروهای خودی درمقابل هجوم دشمن لحاظ می­شده و معمولا بدون دخالت نیروی انسانی صورت می­ پذیرفت. دفاع غیرعامل گونه­ای از ایمن­سازی و دفاع از خود است، که محیط خود را بدون استفاده از سلاح و با استفاده از جغرافیا و ژئوفیزیک و ساخت اندام­های دفاعی ایمن کرده­ است. در قهستان قدرت اسماعیلیان از طریق استراتژی دفاعی که قلاع به ایشان می­داد تامین می گشت. قلاع در قهستان با استحکام زیاد و با رعایت تمامی نکات مهم تدافعی ساخته شده است. اسماعیلیان به دلیل کمبود نیروی نظامی در تاریخ حیاتشان سعی فروان در فراهم آوردن مولفه­های دفاع غیرعامل در حفاظت و تامین امنیت خویش کرده­اند. بر اساس نتایج بدست آمده از بررسی قلعه کوه قاین که از مهمترین مکان­های استراتژیک اسماعیلیان در شرق ایران بوده است؛ استحکامات تقریبا با تسلیحات آن زمان قابل دسترس نبوده­اند، تنها از یک سوی کوه دسترسی به قلعه مهیا بود، نقاط حساس در قلعه به صورت دقیق در نواحی غیرقابل دسترس تعبیه گشته است، ارتفاع کوه و حصار اجازه دسترسی مهاجمان و کمانداران را بسیار دشوار ساخته، برج های استراتژیک­ در نقاط حساس و با دسترسی آسان تعبیه می گشت، ارگ حکومتی و محل زندگی حکام در آخرین جبهه دفاعی مستقر گردیده، انبارها به صورت مجزا برای هر یک از حصارها تعریف گشته است. از توپوگرافی کوه در پنهان­سازی نقاط مهم قلعه استفاده برده­اند، قلعه در بهترین نقطه از دشت واقع گردیده تا دید کافی به راه های اصلی را به ساکنین می دهد، حصار و برج­ها از پایه و ابتدای ساخت با استحکام بالا بنا گردیده است. پژوهش حاضر از نوع روش توصیفی- تحلیل تاریخی است. همچنین در گردآوری اطلاعات، از منابع تاریخی دست اول و تحقیقات اندیشمندان معاصر بهره گرفته شده و داده های پژوهش حاصل بازدید و مستندنگاری میدانی از دژ قلعه کوه قاین می باشد.

Keywords:

واژگان کلیدی : اسماعیلیان , مغول , قلاع , قلعه کوه قاین , پدافند غیرعامل , قهستان