رضا نقدی - دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی/ پژوهشگر بنیاد پژوهشهای اسلامی
محمدتقی ایمانپور - استاد گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد
جواد عباسی - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی
امیر سلمانی رحیمی - دانشیار بنیاد پژوهشهای اسلامی

نیشابور یکی از شهرهای مهمی بود که حضرت رضا(ع) در مسیر سفر از مدینه به مرو، مدتی در آن توقف کرد. باوجود تحقیقات زیادی که در خصوص اقامت آن حضرت به خصوص ایراد حدیث سلسلهالذهب در نیشابور شده است، اما تاکنون در خصوص محله اقامت امام، موقعیت آن و چرایی اسکان ایشان در این محله و سرنوشت آن تحقیقی صورت نگرفته است. علاوه بر این، در بعضی از منابع و تحقیقات، ازجمله کتاب عیون اخبارالرضا(ع) این محله به صورت های مختلف و اشتباه ضبط شده است. از این رو، در پژوهش حاضر سعی شده است بر اساس منابع کتابخانه ای ازجمله کتاب های تاریخ نیشابور حاکم نیشابوری و عیون اخبارالرضا(ع) و شواهد تاریخی و باستان شناسی و با روش توصیفی-تحلیلی به نقد و بررسی این محله پرداخته شود. یافتههای پژوهش نشان میدهد که این محله به نام فز/ فز و در کهندژ نیشابور قرار داشته است، زیرا کهندژ از استحکام و امنیت و از خوش آب و هواترین محلههای این شهر بوده و ضمنا در منتهاالیه جهت شرقی و دروازه خروجی نیشابور به طرف مرو و طوس قرار داشته است. بنابراین ماموران حکومتی با ملاحظات موارد مذکور که امام باید در امنیت و احترام کامل و تماس کمتر با مردم و سریع تر به مرو، مرکز خلافت برسد، از این رو امام را در محله فز که دارای تمام شرایط مذکور بود، اسکان دادند. همچنین با توجه به ویرانی این محله توسط ارسلان ارغون و غزها و مغول ها و زلزله های متعدد و نیز فترت آن تا دوره تیموری به خصوص صفویه، یادمان های محله امام رضا(ع) متروک و  جای آن را قدمگاه فعلی نیشابور گرفته است.

امام رضا(ع), نیشابور, کهندژ, فز