نورالدین مهدی قائم پناه - دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس
علیرضا هژبری نوبری - استاد بازنشسته باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس
سید مهدی موسوی کوهپر - دانشیار باستان شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس
جواد نیستانی - دانشیار باستان شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس

شناخت ما از فئودالیسم دوره ساسانی به عنوان نظامی سیاسی-اجتماعی که مبتنی بر زمین ­داران نسبتا بزرگ است، غالبا بر اساس مطالب موجود در نوشته­ های مورخین سده ­های نخست اسلامی ایجادشده و اطلاعات باستان­شناسی در این زمینه بسیار کم­رنگ است. پژوهش حاضر سعی بر آن دارد تا باهدف شناخت ساختار سیاسی-اجتماعی دشت درگز در دوره ساسانی و درک جایگاه محوطه باستانی بندیان در این نظام، از خلال نتایج و داده­ های به دست آمده از مطالعات باستان­شناختی در دشت درگز، شواهدی از فئودالیسم ساسانی در منطقه شمال­ شرقی ایران را ارائه دهد. شیوه مورد استفاده در این پژوهش به لحاظ هدف، بنیادی و از نظر روش میدانی و نحوه گردآوری داده­ ها نیز اسنادی و کتابخانه­ ای است. بر این اساس، برای دستیابی به هدف پژوهش، به تحلیل آثار به دست آمده از محوطه بندیان و مقایسه این محوطه با برخی از دیگر استقرارهای ساسانی در دشت درگز پرداخته شده است. با استناد به نتایج حاصل از مطالعات صورت گرفته، این پژوهش سه محوطه ساسانی دیگر در دشت درگز را به ­عنوان محوطه ­های هم­ رتبه با بندیان و محل استقرار فئودال­های درجه دو دوره ساسانی (دهقانان) معرفی می ­نماید که دارای ویژگی­های مشابه ی هستند. اهم این ویژگی­ها عبارت اند از: شواهد اداری محدود و نه ­چندان باکیفیت، عدم وجود استحکامات دفاعی، بالاتر بودن کیفیت و کمیت پراکنش مواد فرهنگی در سطح این محوطه ­ها و همچنین فرم و موقعیت فضایی این تپه­ ها به ­صورت مجموعه ­ای از آثار معماری یکپارچه و فشرده که به­ طور مستقل از بافت­ه ای تاریخی هم­ دوره و پیرامونی­ شان در میان هسته ­های کشاورزی منطقه قرارگرفته­ اند.

بندیان, فئودالیسم, دهقانان, دوره ساسانی, دشت درگز