مرضیه فاریابی - کارشناسی ارشد باستان شناسی، گروه باستان شناسی، دانشکده هنر، دانشگاه بیرجند، ایران
علی زارعی - استادیار، گروه باستان شناسی، دانشکده هنر، دانشگاه بیرجند، ایران
حسن هاشمی زرج آباد - دانشیار، گروه باستان شناسی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران، ایران
مفید شاطری - استادیار، گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، ایران

حسینیه نواب یکی از مهم ترین حسینیه های بافت تاریخی بیرجند به لحاظ معماری، قدمت و وسعت ساخت می­ باشد که به عنوان گونه ای از بناهای آیینی-مذهبی احداث شده است. با توجه به این که از سوی محققان نظری واحد به همراه شبهات در خصوص بازه زمانی احداث این بنا و نام سازنده آن مبنی بر این که این بنا متعلق به دوره صفوی و بانی آن بی بی نواب همسر امیر اسماعیل خان دوم است وجود دارد، بااین وجود نگارندگان به نتایجی غیر از آن، دست یافته اند. این تحقیق بر آن شد تا بار دیگر ماهیت تاریخی این بنا را که بر پایه مطالعات با رویکرد تاریخی و با روش گردآوری اطلاعات بر مبنای اسناد وقفی، کتابخانه ای و تحقیقات پیمایشی صورت پذیرفته است، نمایان سازد. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که بازه زمانی ساخت این بنا بر مبنای باور همگان مبنی بر این که متعلق به دوره صفوی است، متعلق به دوره قاجار و بانی آن بی بی نواب، والده امیر علم خان سوم، همسر امیر اسدالله خان حسام الدوله و دختر میرزا رفیع خان است و علت شبهات در خصوص نام بانی و بازه زمانی ساخت این بنا، تعدد نام نواب در میان خاندان خزیمه و مرمت و یا خوانش اشتباه کتیبه سردر ورودی بنا می باشد که سبب به خطا رفتن در مطالعات تاریخی این بنا شده است.

حسینیه نواب, بیرجند, اسناد وقفی, سفرنامه, کتیبه