طاهر بابائی - استادیار، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
حمیدرضا ثنائی - استادیار، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

خراسان در منابع عثمانی، متناسب با دوره نگارش آن ها به اشکال متفاوتی بازتاب یافته است. هدف این پژوهش، نمایاندن چگونگی بازتاب داده های مربوط به خراسان در منابع ترکی عثمانی است که در آن اطلاعات جدیدی از منابع جغرافیایی عثمانی با تقسیم دوره زمانی متقدم و متاخر، استخراج و بررسی شده است. در این پژوهش، علاوه بر توجه به تفاوت های اطلاعات ضبط شده در منابع ترکی عثمانی و سیر تحولات آن ها، تلاش شده است در سه بخش وضع جغرافیایی خراسان (فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی) به توصیف و بررسی اطلاعات منابع تاریخی ترکی عثمانی پرداخته شود. یافته­ها حاکی از آن است که در منابع متقدم عثمانی با نمایندگی جهان نمای کاتب چلبی، توصیف محدوده جغرافیایی خراسان با تفصیل و تکریم همراه بوده است، اما در ادوار متاخر عثمانی، از کم اهمیت بودن خراسان و محدوده جغرافیایی آن سخن رفته است. در بعد فرهنگی و اجتماعی، هر دو دسته از منابع، نگاهی گذرا به موضوعاتی نظیر ابنیه، مذهب و مشاهیر داشته اند، اما مباحث قومی و زبانی و ارائه آمار و جمعیت از امتیازات منابع متاخر به شمار می آید. از حیث پرداختن به اقتصاد خراسان نیز، بازارها به طور مشترک کم تر مورد اعتنای منابع دو گروه است، اما معادن با وجود تفاوت انواع، در هر دو گروه منابع بازتاب چشمگیری داشته است. توجه به محصولات باغی در منابع متقدم و توصیف منسوجات در منابع متاخر، از مواردی است که به رغم برجستگی در هر یک از شاخه ها، در منابع گروه دیگر موردتوجه قرار نگرفته است.

خراسان, جغرافیای تاریخی ایران, جغرافیانویسی عثمانی, تاریخ ایران و عثمانی, جغرافیانگاری