سمانه کاکاوند - استادیار گروه فرش، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر،تهران، ایران

استمرار نقش مایه ای کهن از دیرباز تاکنون اهمیت مضمون را نشان می دهد. اژدر اوژنی از مفاهیم تکرارشونده در متون نوشتاری و تجسم یافته در آثار تصویری است. این پژوهش باهدف اتصال قالی به زنجیره آثار هنری دربردارنده نقش مایه اژدهاکشی، نگارش یافته است. به عبارتی دیگر قالیچه های تصویری دوره پهلوی دوم و عصر حاضر به مثابه یک اثر هنری و نمایش دهنده یک کهن الگو بررسی شده است. دو قالیچه تصویری بافته شده در شهرستان خواف حاوی نقش مایه اژدهاکشی است. تولید دو قالی مشابه در فاصله زمانی کوتاه نشان از اهمیت نقش مایه نامبرده در منطقه دارد. پرسش پژوهش حاضر بر این محور قرار دارد که آیا می توان معانی و رمزگان نهفته در نقش مایه اژدر اوژنی را کشف کرد؟ به نظر می رسد نقش مایه اژدر اوژن ی موجود در قالیچه تصویری عصر پهلوی دوم نقاط ثقل آیکونوگرافیک را لحاظ نموده و این موضوع موجب تکرار دوباره نقش در مدت زمانی کوتاه شده است. احتمال میرود بارانخواهی مهمترین مفهوم برخاسته از نقش اژدر اوژنی در هر دو نمونه است. پژوهش حاضر از نوع کیفی و با بهره مندی از استحاله روش آیکونوگرافی انجام شده است. بدین ترتیب ابتدا نمونه ها توصیف و سپس تحلیل می شوند. گردآوری اطلاعات حاصل مطالعات کتابخانه ای و تصاویر قالیچه ها محصول تصویربرداری از آثار به نمایش درآمده در نمایشگاه فرش بلوچ (رنج تا گنج) است. مطالعه نقش مایه اژدر اوژنان رمزگان بسیاری را آشکار می کند. از میان دو نوع استحاله کلی و جزئی، نقش اژدر اوژنی قالیچه های تصویری، استحاله جزئی داشت. این مطالعه » نشان از آن دارد که کمترین تغییر در مرکز قالی بوده و نقش اژدر اوژنی الگویی تکرارشونده است و باران خواهی مهمترین معنای برداشتی از نقش مایه اژدر اوژنی در قالیچه های مورد بررسی محسوب می گردد.

استحاله, اژدر اوژنی, اژدهاکشی, قالی, نقش مایه, خواف