مطالعه تطبیقی طرح و نقش چند درب نفیس متعلق به دوره قاجار در بناهای شاخص مذهبی ایران

ازجمله هنرهای قابل بررسی در دوره قاجار، درب های نفیس بناهای شاخص است که تاکنون به طور مستقل موردمطالعه و تحلیل قرار نگرفته است. پژوهش حاضر، هفت درب نفیس دوره قاجار در چهار زیارتگاه بزرگ کشور (حرم امام رضا(ع)، حرم حضرت معصومه(س)، حرم حضرت شاهچراغ(ع) و آستان حضرت شاه عبدالعظیم حسنی(ع)) را به منظور دستیابی به ویژگی های ساختاری و چگونگی به کارگیری نقوش هندسی، گیاهی، جانوری و نوشتاری در این آثار به شیوه انتخابی هدفمند، موردمطالعه و تحلیل قرار داده است. پرسش اصلی این است که وجوه اشتراک و افتراق طرح و نقش در نمونه های آماری چیست؟ در همین راستا، پس از انجام مطالعات کتابخانه ای و میدانی، شناسایی نقوش، مصالح و کتیبه های به کاررفته در آن ها مدنظر قرار گرفته و درب های مذکور از جهات تناسبات و شیوه ساخت نیز موردمطالعه تطبیقی قرار گرفت. نتایج پژوهش گویای آن است که همواره این درب ها در نظر هنرمندان نمادی از درب بهشت و هنرمند پیوسته در تلاش بوده است تا با الهام از محیط اطراف، باورهای دینی را در قالب تصاویر تجسم بخشد. همچنین نتایج نشان می دهد که گل های گرد، گل فرنگ (گل سرخ) و اسلیمی ها -به عنوان عناصر مشترک باغ های ایرانی- نقوش مشترک در تمامی این درب ها هستند. در بعضی نمونه ها مانند درب های حرم حضرت شاهچراغ(ع)، از گل نیلوفر نیز بهره برده اند که نشان از تاثیرپذیری هنرمند از نقوش تزئینی محیط پیرامون خلق اثر دارد. نقوش جانوری، کاربرد کمی در این آثار داشته و تنها نقش جانوری در درب نقره حرم حضرت معصومه(س) به کاررفته است. تحلیل نقوش نوشتاری بیانگر آن است که قلم های خوشنویسی ثلث و نستعلیق بیشترین کاربرد در نگارش کتیبه ها را داشته و آیات قرآنی و قصیده هایی با مضمون نعت و ستایش در تمامی نمونه های آماری قابل مشاهده است.

Keywords:

درب های قاجار , حرم امام رضا(ع) , حرم حضرت معصومه(س) , حرم شاهچراغ(ع) , حرم شاه عبدالعظیم(ع) , باورهای اسلامی