آذر موخواه - دانشجوی دکترای، گروه پژوهش هنر،دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
محسن مراثی - استادیار، گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
محمدعلی رجبی - استادیار، گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
سید رضا حسینی - استادیار، گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

با شروع اسلام و منع استفاده از ظروف فلزی طلا و نقره، تولید آثار سفالین در سراسر سرزمین های اسلامی با استقبال بی نظیری مواجه شد و در نواحی شرقی اسلام به ویژه در منطقه جغرافیایی خراسان بزرگ (سمرقند و نیشابور) این تحولات و دگرگونی ها درزمینه تولیدات سفالین، همزمان با آغاز نهضت های ایرانی و تاسیس سلسله های طاهریان و سامانیان به اوج خود رسید. از مهم ترین دستاوردهای دوران سامانی در فن سفالگری، ابداع لعاب گلی با الگوهای تزیینی متنوع بود و هنرمندان در عین تاثیرپذیری از نقوش ساسانی، از شیوه های فنی سفالینه های عباسی و وارداتی چینی تاثیراتی پذیرفتند. ویژگی های سفالگری نیشابور و سمرقند و روابط متقابل سفالگری سمرقند و نیشابور در سده های سوم تا ششم هجری قمری از پرسش های اصلی این پژوهش می باشند. روش پژوهش حاضر، تاریخی و توصیفی-تحلیلی بوده و اهدافی همچون، شناسایی و مقایسه ویژگی سفالینه های مناطق مذکور و تاثیرپذیری سفالگری این دو ناحیه از یکدیگر، بر اساس وجود زمینه های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی را دنبال می کند. این پژوهش به بررسی نقوش و لعاب گلابه­ای و پاشیده نواحی نیشابور و سمرقند با رویکرد تطبیقی می پردازد. وجود شباهت زیاد ظروف کتیبه دار کوفی و تفاوت در رنگ لعاب ها و کاربرد عبارات مرسوم در هر یک از این دو منطقه از یافته ­های این تحقیق است. بااین حال، وجود ویژگی های متمایز در نقوش سفال های سمرقند همچون نقش ماه و اژدها، نقوش واقع گرایانه انسانی و حیوانی باوجود تاثیرپذیری فنی از نیشابور، خصلتی بومی به آثار سمرقند می دهند.

سفال, نیشابور, سمرقند, سامانی