مهلا مهیمنی - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه معماری، دانشکده معماری، موسسه آموزش عالی اقبال لاهوری، مشهد، ایران
فائزه نبوی - استادیار، گروه معماری، موسسه آموزش عالی بینالود، مشهد، ایران

نیاز به وجود یک سرپناه از گذشته تا به امروز باعث شده است انسانها همواره در طول سفر نیز از آن غافل نباشند.کاروانسراها از جمله بناهای قدیمی بین راهی و منزلگاه امن برای کاروانیان در مسیرهای مهم بازرگانی زیارتی ایران بوده اند.بسیاری از کاروانسراها را می توان از نظر شیوه ساختمانی از شاهکارهای معماری و هنری زمان خود دانست.ابهامات متعددی در چگونگی تحولات ساختاری و فضایی این بناهای ارزشمند در ادوار مختلف تاریخی وجود دارد و از این رو بررسی شیوه ی طراحی آنها ضرورت دارد. در پژوهش حاضر به معرفی ویژگی های کالبدی و ساختاری چند نمونه از کاروانسرا های واقع در شاهراه ابریشم ( سرخس-سبزوار) پرداخته و آنها را مورد تحلیل و بررسی قرار می دهیم.بر این اساس،سوالات اصلی مقاله به شرح زیر مطرح می شوند:-ساختار کالبدی کاروانسراهای مورد نظر چگونه است؟-عناصر کالبدی و فضایی موثر در کاروانسرا های خراسان در مسیر ابریشم کدام اند؟لذا تحقیق انجام شده مبتنی بر مطالعات اسنادی و میدانی تدوین شده است، نوع این تحقیق کاربردی و از نظر روش،تفسیری- تاریخی می باشد به این صورت که مشاهدات و برداشتهای اولیه از کاروانسراهای مورد نظر انجام شده و در ادامه با توجه به مطالب گرد آمده به بررسی برخی از مشخصات معماری این کاروانسراها در دوره های مختلف پرداخته می شود.در نهایت این بناها در نظام توده -فضا،ساختار کالبدی-فضایی، سلسله مراتب فضایی و فضای پر-خالی بررسی می گردد که می تواند به عنوان ارائه راهکارهایی جهت طراحی مجتمع های بین راهی با هدف رفع نیازهای مردم جامعه و ایجاد فضایی مطلوب از گذشته تا به امروز یاری برساند.

کاروانسرا, جاده ابریشم, خراسان, ساختار کالبدی, سازماندهی فضایی