محسن گودرزی - دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی، وکیل پایه یک دادگستری، مدرس دانشگاه
مجتبی دهقان - کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، وکیل پایه یک دادگستری

امروزه یکی از موضوعات مهم و کاربردی در اقتصاد ایران و دنیا مساله بانکداری و عملیات آن در ابعاد مختلف می باشد. پس انقلاب شکوهمند اسلامی ایران تحولات عظیمی در سیستم بانکی به وجود آمد که مهمترین آنها تبدیل بانکداری از ربوی به بانکداری بدون ربا بود. بر این اساس مهمترین مساله تغییر سیستم در مورد نحوه پرداخت سود به سپرده های مردم و همچنین نحوه پرداخت تسهیلات بود. با توجه به اینکه قبل از آن و به واسطه سیستم ربوی بانکها، شکل عملیات بانکی باید تغییر می کرد به صورتی که به لحاظ مسائل فقهی و اسلامی شبه ای برای مردم باقی نماند که این عملیات همگی و در تمام جهات از نظر اسلامی و رعایت اصول آن دقت لازم انجام پذیرفته و دغدغه ای وجود نداشته باشد. بالتبع و با توجه به اینکه این رویه نیاز به انجام مراحل کارشناسی متعدد، هم در بعد حقوقی و هم در فقهی داشت و از طرفی نیاز مبرم به انجام آن در اسرع وقت بود، انجام این عملیات به شکل جدید با کاستی هایی همراه بوده که همواره تمامی مسولان و فقها سعی بر آن داشته اند که حتی الامکان ایرادات و کاستی ها را به حداقل برسانند ولی باز هم تاکنون به طور کامل این مشکلات برطرف نشده و همچنان در بعضی ابعاد هم بین حقوقدانان و هم بین فقها و مراجع اسلامی اختلاف نظر وجود دارد. در یک تقسیم بندی می توان به گروه های قرض الحسنه،جعاله، قراردادهای مبادله ای (فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک، سلف، خرید دین)، قراردادهای مشارکتی (مشارکت مدنی، مشارکت حقوقی، سرمایه گذاری مستقیم، مضاربه، مزارعه و مساقات) تقسیم کرد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که قراردادهای اعطای تسهیلات غالبا مطابق با موازین فقهی تنظیم می شوند لکن جای تصحیح برخی از این قراردادها و تامین مشروعیت آنها با اصلاحاتی جزئی همچنان باقی است.

قرارداد، تسهیلات، ربا، نظام بانکی اسلامی